برلس

بُرُلُّس، یا بَرَلُّس، شهر و شهرستانی به همین نام در مصر در شمال دلتای نیل و کنار دریای مدیترانه. برلس معرب نام یونانی «پارالوس» به معنی منطقۀ کنار دریاست (ﻧﻜ : ماسپرو، 42؛ EI2). ابوالفدا می‌نویسد که اگر در ساحل نیل به سوی مغرب پیش روند، ابتدا به برلس و در انتها به اسکندریه می‌رسند (ص 117). ابن‌سعید مغربی نیز این شهر را در شرق اسکندریه دانسته، و افزوده است که دریا از این شهر به جنوب میل می‌کند (ص 82). در نزدیکی برلس دریاچه‌ای وجود دارد که یعقوبی آن را دریاچۀ نمک نامیده است (ص 338). این دریاچه را در نوشته‌های معاصر دریاچۀ برلس نام داده‌اند که در شمال دلتای کوچک نیل قرار داد (نک‌ : رکلو، X/ 107).
برلس در زمان خلافت عمر، همراه با اسکندریه گشوده شد (ابن‌عبدالحکم، 84-85). در زمان ولایت عابس بن سعید مرادی (53ق)، رومیان به این شهر تاختند و جمع کثیری از سپاه اسلام نیز در این حمله کشته شدند (کندی، 38؛ نیز: ماسپرو، همانجا). این شهر به گفتۀ مقدسی جزو اسکندریه بود (ص 194). سمعانی در سدۀ 6ق بر اهمیت برلس تأکید ورزیده، و اضافه کرده است که در مصر نظیر آن وجود ندارد، به گونه‌ای که هرکس که به قضای این شهر منصوب شود، همانند آن است که بر قضای مصر گمارده شده است (2/ 179).
برلس شهر صید ماهی است و در نزدیکی آن در راه اجنا قلعه‌ای بر کنار دریا وجود داشته که مرکز بزرگ دادوستد بوده است (ﻧﻜ : ابن‌حوقل، 1/ 139). مقریزی از امکانات فراوان صیدماهی در این شهر یاد کرده (الخطط، 2(3)/ 142-143)، و نیز از وجود دیری در نزدیکی دریاچۀ برلس خبر داده است که مسیحیان آن را همچون دیرقمامه در قدس زیارت می‌کردند (السلوک، 4(3)/ 1034).
برلس در 1288ق/ 1871م به شهرستان بدل شد که شامل 4شهر از ایالت غربی مصر، و مرکز آن شهر بلطیم بود. در 1886م، «مأموریه» خوانده شد و سپس در 1931م منحل گردید و شهرهای جزو آن بجز بلطیم و برلس به کفر شیخ ملحق گردید (رمزی، 2(2)/ 12). برلس در 1949م مرکز «مدیریۀ» فؤادیه شد و پس از انحلال آن در 1330ش/ 1951م مرکز برلس متشکل از 9ناحیه ایجاد گردید (کشف...، 233).
ابن فضل‌الله عمری آورده است که گروهی از فرزندان عدی بن کعب که جمعی از فرزندان عمر بن خطاب و در رأس آنها خلف بن نصر عمری جزو آنها بودند، به پرلس رفته، و در آنجا ساکن شدند و او خود را از نوادگان آنها معرفی کرده است (ص 156).
برلس را بلاد صالحین نامیده‌اند (ابن بطوطه، 32). یاقوت آورده است که 12تن از صحابۀ پیامبر(ص) که اسامیشان شناخته نشده است، اهل برلس بودند (1/ 593). از جمله دیگر بزرگان منسوب به برلس عبدالله بن یحیى معافری برلسی، ابواسحاق ابراهیم بن سلیمان بن داوود معروف به ابوداوود برلسی اسدی (سمعانی، 2/ 180) ونورالدین علی بلطیمی ضریر معروف به ابن شاور برلسی بود. قبر شیخ مرزوق صاحب مکاشفات هم در برلس است (ابن‌بطوطه، همانجا؛ ابن‌ایاس، 3/ 39؛ یاقوت، همانجا).

مآخذ

ابن‌ایاس، محمد، بدائع الزهور، قاهره، 1402ق/ 1982م؛
ابن بطوطه، رحلة، بیروت، 1400ق/ 1980م؛
ابن حوقل، محمد، صورةالارض، به کوشش کرامرس، لیدن، 1938م؛
ابن سعید مغربی، عی، بسط الارض، تطوان، 1958م؛
ابن عبدالحکم، عبدالرحمان، فتوح مصر و اخبارها، قاهره، 1411ق/ 1991م؛
ابن فضل الله، عمری، احمد، مسالک الابصار، به کوشش دُرُتئا کراوولسکی، بیروت، 1406ق/ 1985م؛
ابوالفدا، تقویم البلدان، به کوشش رنو ودوسلان، پاریس، 1840م؛
رمزی، محمد، القاموس الجغرافی للبلاد المصریة، قاهره، 1954-1955م؛
سمعانی, عبدالکریم، الانساب، حیدرآباد دکن، 1383ق/ 1963م؛
قلقشندی، احمد، صبح الاعشى، قاهره، 1383ق/ 1963م؛
کشف اسماء المدن و النواحی المعتبرة...، قاهره، 1955م؛
کندی، محمد، الولاة و القضاة، لیدن، 1912م؛
مقدسی، محمد، احسن التقاسیم، به کوشش دخویه، لیدن، 1906م؛
مقریزی، احمد، الخطط، قاهره، 1922؛
همو، السلوک، قاهره، 1958م؛
یاقوت بلدان؛
یعقوبی، احمد، «البلدان»، همراه الاعلاق النفسیۀ ابن‌رسته، به کوشش دخویه، لیدن، 1891م؛
نیز:

EI2;
Maspero, J., and, G., wiet, Matérriaux pour servir á la géographie de l’Egypte, Cairo, 1992;
Reclus, E., Nouvelle gégoraphie universelle, Paris, 1885.
پرویز امین