ایج

ایج، دهستانی از توابع شهرستان استهبان در استان فارس. این نام معرّب كلمۀ «ایگ» است و در محل نیز آن را ایگ می‌خوانده‌اند (یاقوت، 1/ 415؛ عبدالمؤمن، 1/ 136؛ آنندراج، 1/ 516).
در منابع كهن، ایج دهی از توابع ناحیۀ دارابگرد ولایت فارس (اصطخری، 107- 108) واقع در بخش سردسیر آن بوده (ابن‌حوقل، 2/ 287- 288؛ ابن بلخی، 131)، و باغها و محصول میوۀ آن شهرت داشته است (یاقوت، همانجا). ایج به سبب دژ دارالامان در نزدیكی آن كه در 470 ق به فرمان نظام‌الدین حسن بن ابراهیم از ملوك شبانک‌اره ساخته شد، به تدریج اهمیت یافت (شبانک‌اره‌ای، 153؛ معین‌الدین، 3). این منطقه، طی چندین سده، مركز حكومت ملوك شبانک‌اره بوده، و در حوادث تاریخی این دوره به ایج و دژ آن اشاره شده است؛ از جمله در 658 ق كه مظفرالدین شبانک‌اره به قتل رسید و دژ ایج به سپاه مغولی تسلیم شد (وصاف، 254-255؛ شبانک‌اره‌ای، 164-165). همچنین شاه محمود فرزند امیر مبارزالدین (از سلسلۀ آل مظفر) در 756 ق، در زمان حكومت ملك اردشیر، واپسین ملوك شبانک‌اره، ایج و دژ آن را تصرف كرد (میرخواند، 4/ 496-497؛ نیز نک‌ : فسایی، 1/ 303-304).
در ایج پرستشگاهی از دورۀ پیش از اسلام در دل كوه وجود داشت كه در دورۀ اسلامی با افزودن محرابی به آن، به مسجد تبدیل شد (فرصت‌الدوله، 413). دژ دارالامان دارای برج و بارو و محله‌ها، خانه‌ها و بازارهای متعدد بود (شبانک‌اره‌ای، 153). آثار برجای مانده از دژ ایج نشان می‌دهد كه این دژ، از نظر حوضچه‌های متعدد آب و همچنین موقعیت ویژۀ آن برفراز تنگه بسیار واجد اهمیت بوده است (فرصت‌الدوله، 412، 413؛ نیز نک‌ : مصطفوی، 90).
از علما و بزرگان، كسانی به ایج منسوب بوده‌اند (فسایی، 2/ 1373-1374) كه مشهورترین ایشان، قاضی عضدالدین ایجی است. اكنون نیز یك دهستان و روستای مركز آن واقع در بخش مركزی شهرستان استهبان استان فارس، ایج نام دارد ( سازمان تقسیمات ... ، 33).

مآخذ

آنندراج، محمدپادشاه، تهران، 1335 ش؛
ابن‌بلخی، فارس نامه، به كوشش گ. لسترنج و ر. ا. نیكلسن، كمبریج، 1339 ق/ 1921 م؛
ابن حوقل، محمد، صورةالارض، لیدن، 1939 م؛
اصطخری، ابراهیم، مسالك الممالك، لیدن، 1927 م؛
سازمان تقسیمات كشوری جمهوری اسلامی ایران، وزارت كشور، تهران، 1376 ش؛
شبانک‌اره‌ای، محمد، مجمع الانساب، به كوشش هاشم محدث، تهران، 1363ش؛
عبدالمؤمن بن عبدالحق، مراصد الاطلاع، به كوشش علی محمد بجاوی، قاهره، 1373 ق؛
فرصت‌الدوله، محمد، آثار العجم، به كوشش علی دهباشی، تهران، 1353 ش؛
فسایی، حسن، فارس‌نامۀ ناصری، به كوشش منصور رستگار فسایی، تهران، 1367 ش؛
مصطفوی، محمدتقی، اقلیم پارس، تهران، 1343 ش؛
معین‌الدین نطنزی، منتخب التواریخ معینی، به كوشش ژان اوبن، تهران، 1336 ش؛
میرخواند، محمد، روضةالصفا، تهران، 1339 ش؛
وصاف، تاریخ، تحریر عبدالمحمد آیتی، تهران، 1346 ش؛
یاقوت، بلدان.

مژگان نظامی