امیر کلا

اَمیرْكَلا، شهر كوچكی از توابع شهرستان بابل واقع در استان مازندران. این شهر در شمال شهر بابل و در 43 كیلومتری غرب ساری بر سر راه اصلی بابل به بابلسر قرار گرفته است ( فرهنگ جغرافیایی ایران، 3/ 26؛ آمارنامه، 1372 ش، 71).
امیر كلا در °52 و ´40 طول شرقی و °36 و ´36 عرض شمالی در دشت پازوار واقع است و از سطح دریا 9 متر پایین‌تر قرار دارد (پاپلی، 69؛ فرهنگ جغرافیایی آبادیها ... ، 28/ 54). آب و هوای آن معتدل و مرطوب است ( فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجا). رودخانۀ بابل در غرب این شهر جریان دارد ( شناسنامه ... ، 4/ 11).
نام امیر كلا احتمالاً به امیر پازواری (ه‌ م) از شعرای نامدار مازندران منسوب است و بنابر قولی مدفن او نیز در همین جاست (شایان، 1/ 269). امیر كلا در اواسط دورۀ قاجاریه قریه‌ای آباد، و دارای زمینهای حاصل‌خیز و پر محصول بود و درختان گردو، مركبات و گلهای ابریشم بر همه جای این آبادی سایه انداخته بود (اورسل، 326). بیشتر جهانگردان در سفر به مناطق ساحلی شمال ایران كه در این دوره از امیر كلا عبور كرده‌اند، می‌نویسند كه این قریۀ بزرگ و آباد نیم فرسنگ طول دارد، از توابع بارفروش (بابل) به شمار می‌آید و در اختیار شیخ‌الاسلام آن شهر است. در این قریه خانه‌های سفال‌پوش به رنگ سبز، راسته بازار با دكانهای بسیار، چند تكیه و مسجد، حمام قدیمی و میدان بزرگ وجود دارد و از مراكز مهم كشت باقلا، كدو و كنف به شمار می‌رود (نامی، 116؛ اعتمادالسلطنه،1/ 261-262؛ مكنزی، 86؛ اورسل، همانجا).
شهرداری امیركلا در 1332 ش تأسیس شد و هم اكنون این شهر دارای 13 محله به نامهای بندركلا، چهل ستون، دباغ محله، چوپان محله، جده خانه سر، ماهی كلای اول، حاج كلای رودبار، گاوزن كلا، درزی كلا، دیوكلا، ملامحله، شهابدین كلا و لك‌دان است ( فرهنگ جغرافیایی آبادیها، همانجا).
جمعیت امیركلا مطابق سرشماری سال 1370 ش، 595‘20 نفر شامل 498‘10 مرد و 097‘10 زن بود كه از 330‘4 خانوار تشكیل می‌شد. این جمعیت نسبت به سال 1365ش 4/ 2٪ افزایش را نشان می‌دهد ( آمارنامه، 1371ش، 72، 86). جمعیت رو به افزایش امیر كلا در 1371 ش، 089‘21 نفر بوده است (همان، 72).
مطابق سرشماری سال 1365ش بیش از 9/ 2٪ از جمعیت امیركلا در سن كمتر از یك ساله بودند و 7/ 68٪ جمعیت 6 ساله به بالا باسواد بودند كه این نسبت در بین مردان 8/ 73٪ و برای زنان 6/ 63٪ بوده است. 36٪ از كل جمعیت 10 ساله به بالا در این شهر (672‘4 نفر) به ترتیب در بخش كشاورزی، دامپروری، شكار، جنگلداری و ماهی‌گیری (مجموعاً 6/ 15٪)، صنعت (6/ 16٪)، گروه عمدۀ ساختمان (9/ 7٪) و بقیه در دیگر گروهها اشتغال داشتند ( سرشماری ... ، 18). آب كشاورزی برای زمینهای این شهر از رودخانۀ بابل و چاه تأمین و می‌شود. مهم‌ترین محصولات كشاورزی امیر كلا پنبه، صیفی، غلات، سبزیجات و حبوبات است ( فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجا).
هفته بازار كه از گذشته‌های دور همواره در این محل برپا می‌شد، هنوز هم در روزهای جمعه متداول است (همانجا).
طبق آمار سال 1365ش، 1/ 99٪ خانوارهای معمولی ساكن این شهر از برق، 5/ 79٪ از آب لوله‌كشی و 3/ 7٪ از تلفن استفاده می‌كردند. سوخت عمدۀ مصرفی خانوار (7/ 97٪) برای پخت و پز، گاز (مایع) و برای ایجاد گرما (7/ 54٪ خانوارها) نفت سفید بوده است ( سرشماری، 19). مردم این شهر مسلمان و شیعه‌اند و با گویش مازندرانی تكلم می‌كنند ( فرهنگ جغرافیایی ایران، همانجا).
از آثار تاریخی این شهر یك مسجد، حمام قدیمی و تكیه‌ای را می‌توان نام برد (ستوده، 258).

مآخذ

آمارنامۀ استان مازندران (1371 ش)، سازمان برنامه و بودجۀ استان مازندران، تهران، 1372ش؛
همان (1372ش)، 1374ش؛
اعتمادالسلطنه، محمد حسن، مرآة البلدان، به كوشش عبدالحسین نوایی و هاشم محدث، تهران، 1364 ش؛
اورسل، ارنست، سفرنامه، ترجمۀ علی‌اصغر سعیدی، تهران، 1353ش؛
پاپلی یزدی، محمدحسین، فرهنگ آبادیها و مكانهای مذهبی كشور، مشهد، 1367 ش؛
ستوده، منوچهر، از آستارا تا استارباد، تهران 1366ش؛
سرشماری عمومی نفوس و مسكن (1365 ش)، نتایج تفصیلی، شهرستان بابل، مركز آمار ایران، تهران، 1367 ش؛
شایان، عباس، مازندران، تهران، 1336 ش؛
شناسنامۀ شهرهای كشور (1364 ش)، استان مازندران، مركز آمار ایران، تهران، 1365 ش؛
فرهنگ جغرافیایی آبادیهای كشور (ساری)، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح، تهران، 1370 ش؛
فرهنگ جغرافیایی ایران (آبادیها)، استان دوم، دایرۀ جغرافیایی ستاد ارتش، تهران، 1329ش؛
مكنزی، چارلز فرانسیس، سفرنامۀ شمال، ترجمۀ منصورۀ اتحادیه، تهران، 1359ش؛
نامی، ابراهیم، سفرنامۀ استرآباد و مازندران و گیلان، به كوشش مسعود گلزاری، تهران، 1355 ش.

جعفر اسحاقی تیموری