امارات متحده عربی

نویسنده (ها) : محمدحسن گنجی

آخرین بروز رسانی : سه شنبه 20 خرداد 1399 تاریخچه مقاله

اِماراتِ مُتَّحِدۀ عَرَبی، كشوری متشكل از ۷ امارت‌نشین به نامهای ابوظبی، دوبی، عجمان، شارجه (شارقة)، ام‌القوین، فجیره و رأس‌الخیمه واقع در بخش خاوری شبه جزیرۀ عربستان كه به سواحل خلیج فارس و دریای عمان منتهی می‌گردد. وسعت آن ۶۰۰‘ ۸۳ كمـ۲، و جمعیت آن در ۱۹۹۷م بالغ بر ۰۰۰‘۵۸۰‘۲ نفر بوده كه بیشتر آنان را مهاجران خارجی تشكیل می‌دادند. مذهب رسمی آن اسلام، و زبان رسمی آن عربی است («سالنامه [۱]... »، ۱۹۹۸ م، 732).

نام‌گذاری

سرزمینی كه امروزه امارات متحدۀ عربی نام دارد، در طول تاریخ و به ویژه در یكی دو سدۀ اخیر به نامهای مختلف خوانده شده است، ازجمله: دولتهای متصالح، شیخ‌نشینهای متصالح، عُمان متصالح، سواحل متصالح، سواحل دزدان دریایی و امارات سبع (اسعدی، ۱/ ۲۰۸؛ دایرةالمعارف ... ، ۲/ ۳۲۸).

حدود و وسعت

امارات متحدۀ عربی محدود است از شمال به خلیج فارس، از شمال شرقی به بخشی از كشور عمان، از مشرق به خاك اصلی عمان، از جنوب به عربستان سعودی و از شمال غربی به قطر. این سرزمین میان °۲۲ و °۲۶ و ´۳۰ عرض شمالی و °۵۱ و °۵۶ و ´۳۰ طول شرقی قرارگرفته است ( امارات ...، ۲). مدار رأس السرطان از وسط این كشور و مخصوصاً از وسط امیرنشین ابوظبی (ه‌ م) می‌گذرد («اطلس بریتانیكا[۲]»؛ شاملویی، ۸۷۹).

طول خط ساحلی آن در خلیج فارس از خورالعدید در منتهى‌الیه جنوب شرقی قطر تا نوك شبه جزیرۀ مُسَنْدَم در جنوب تنگۀ هرمز ۷۷۷ كمـ است (اسعدی، ۱/ ۲۰۹).

وسعت این سرزمین به علت مشخص نبودن مرزهای آن، به درستی معلوم نیست و در منابع مختلف ۷۰۰‘۷۷ كمـ۲ (همو، ۱/ ۲۰۸؛ بـشـیـر، ۲۲) و ۸۰۰‘۷۲ كمـ۲ (مـیـریــان، ۱۷۰) و ۶۵۰‘ ۸۳ كمـ۲ ( موسوعة ... ، ۵۷) یاد شده، ولی در كتاب رسمی امارات متحدۀ عربی كه در ۱۹۹۷ م به زبان عربی منتشر گردیده، ۶۰۰‘ ۸۳ كمـ۲ قلمداد شده است.

مرزها

میان امیرنشینهای این كشور اختلافات مرزی فراوان وجود دارد كه علت عمدۀ آن تركیب جغرافیایی امارات است كه برخی از آنها از چند بخش مجزا و دور از همدیگر با حدود وثغور نامشخص تشكیل شده‌اند؛ مثلاً شارجه و عجمان هر یك از ۳ قسمت مجزا، و دوبی و فجیره و رأس الخیمه هر یك از دو قسمت جداگانه تشكیل شده‌اند و در جای دیگر منتهى‌الیه شمال شرقی شبه جزیرۀ مسندم متعلق به كشور عمان است كه به وسیلۀ امتداد شرقی امارات متحدۀ عربی تا ساحل دریای عمان از بقیۀ سرزمین مسقط و عمان جدا مانده است (اسعدی، ۱/ ۲۰۹).

تا كنون بسیاری از اختلافات میان امارات حل شده است؛ از جمله میان دوبی و ابوظبی كه به موجب قرارداد مرزی ۱۹۶۸ م/ ۱۳۴۷ ش ۱۰ كمـ از سواحل ابوظبی منتزع، و به دوبی واگذار شد و همچنین به موجب قرارداد دیگری در ۱۹۷۰ م/ ۱۲۴۹ش دربارۀ چند چاه نفت با هم به توافق رسیدند، ولی هنوز موارد اختلاف مرزی و ارضی میان آن دو وجود دارد كه اغلب سبب برخورد و مناقشه می‌گردد (جعفری، ۳۲۸- ۳۲۹).

طول مجموع مرزهای خشكی امارات متحدۀ عربی ۱۶۳‘۱ كمـ است كه ۵۱۳ كمـ آن با عمان، ۵۸۶ كمـ با عربستان و ۶۴ كمـ با قطر است (اسعدی، همانجا).

پستی و بلندی

سرزمین امارات متحدۀ عربی از بیابانی خشك و در حال طبیعی لم یزرع تشكیل شده كه صرف نظر از تپه‌های ساحلی، از هر گونه ناهمواری و عارضۀ معتبری عاری است. تنها عارضۀ قابل توجه آن رشتۀ ساحلی شرقی است كه خود بخشی از كوههای حجر (هجر و حجاز نیز آمده است) به شمار می‌رود. این كوهها از رأس مسندم در شمالی‌ترین نقطۀ شبه جزیرۀ مسندم شروع شده است و تا رأس الحدود در منتهى‌الیه جنوبی به طول ۶۵۰ كمـ امتداد دارد كه تنها ۸۰ كمـ آن به عرض متوسط ۳۲ كمـ در داخل مرزهای سیاسی امارات قرار دارد و در این بخش ارتفاع بلندترین قلۀ آن به ۴۳۸‘۲ متر می‌رسد ( الكتاب ... ، ۴۱).

بخش غربی سرزمین امارات متحدۀ عربی را كویر نمك یا سَبخۀ (به معنای شوره‌زار) وسیعی پوشانده كه حدود ۱۱۲ كمـ به طرف جنوب كشیده شده است و به بیابان ربع الخالی در عربستان می‌پیوندد. حاشیۀ جنوبی این سرزمین را واحه‌های لیوا احاطه كرده، و در ساحل شرقی آن باریكۀ حاصل‌خیزی از ارتفاعات شمالی ساحل دریای عمان تا سرزمین اصلی عمان كشیده شده است. جلگه‌های ساحلی این سرزمین را تپه‌های شنی روان پوشانده است و در پهنۀ آن واحه‌هایی قرار دارد كه از آبهای زیرزمینی كم‌عمق مشروب می‌شوند (اسعدی، ۱/ ۲۰۹-۲۱۰).

سواحل و جزایر

سواحل امارات متحدۀ عربی بسیار كم عمق و دارای تشكیلات مرجانی و بندابها و سكوهای شنی فراوان است كه جزر و مد دریا در آنها فراوان است (همو، ۱/ ۲۰۹). در طول سواحل امارات، جزایر مرجانی فراوانی وجود دارد و این امر یكی از عواملی است كه رقم وسعت امارات متحدۀ عربی را به صورتهای متفاوت درآورده است، زیرا در پاره‌ای موارد وسعت جزایر متعلق به امارات در احتساب وسعت آن به حساب منظور نشده است. بیشتر جزایر امارات متحدۀ عربی در طول ساحل شمالی قرار دارد و متعلق به امیرنشین ابوظبی (ه‌ م) است. شمار این جزایر كوچك را ۱۲۲ آورده‌اند (قلعجی، ۶۶۵).

آب و هوا

از نظر اقلیمی امارات متحدۀ عربی بسیار گرم و خشك است (جناب، ۱۴۵) و این نتیجۀ مستقیم موقعیت جغرافیایی آن در حاشیۀ شبه جزیرۀ عربستان است. در نواحی ساحلی و نزدیك دریا آب و هوای گرم و خشك داخلی جای خود را به اقلیم گرم و مرطوب می‌دهد.

میزان متوسط دما در تابستان امارات °۳۴ سانتی‌گراد و میانگین دمای زمستان آن °۱۸ و متوسط دمای سال °۲۱ است. میانگین حداكثر دمای تابستان آن °۴۸ و میزان متوسط حداقل دمای زمستان آن میان °۱۰ تا °۱۵ است (میریان، ۱۷۱).

رطوبت هوا در نواحی ساحلی امارات متحدۀ عربی در تمام سال زیاد است تا حدی كه متوسط رطوبت نسبی ماههای تابستان ۸۵٪ است كه در بعضی مواقع تا ۱۰۰٪ افزایش پیدا می‌كند و زندگی در چنان شرایطی بسیار دشوار می‌شود، ولی هر قدر از سواحل به داخل امارات نزدیك شویم از رطوبت هوا كاسته می‌شود ( الكتاب، ۴۲).

بادهای عمدۀ امارات نتیجۀ اختلاف دمای موجود در هوای روی شبه جزیرۀ عربستان و خلیج فارس در ماههای مختلف است؛ ازجمله باد جنوب شرقی به نام «شرقی» كه در ماههای تابستان از سمت دریا می‌وزد و با خود رطوبت فراوانی می‌آورد (اسعدی، ۱/ ۲۱۰). ماههای زمستان فصل وزش بادهای موسمی است كه از داخل به سمت شمال به حركت درمی‌آید. این بادها كه به باد شمال شهرت دارند، همواره گرد و خاك و غبار بسیاری از صحراهای خشك داخلی به همراه می‌آورد. باد شمال طبیعتاً خشك است و تقلیل درجۀ دما را باعث می‌شود ( الكتاب، همانجا).

باران این سرزمین بسیار اندك و پراكنده است كه ۹۴٪ آن در نیمۀ سرد سال ــ از آبان تا فروردین ــ و مخصوصاً در ماههای دی و بهمن می‌بارد (همان، ۴۳). مقدار متوسط باران سال از ۲۵ تا ۱۲۵ میلی‌متر تفاوت می‌كند. پرباران‌ترین و در نتیجه پرآب‌ترین امیرنشینها رأس‌الخیمه است كه میانگین باران سالانۀ آن ۱۳۰ میلی‌متر است. در امارات متحدۀ عربی چنانکه مقتضای تمام نواحی خشك جهان است، بیشتر بارندگی به صورت رگبارهای تند، ولی كوتاه مدت بروز می‌كند كه به جاری شدن سیل و فرسایش شدید خاك منجر می‌گردد. شدت بارانهای كوتاه مدت ناگهانی، گاهی تا حدی است كه در یك روز برابر با متوسط تمام سال ممكن است باران ببارد؛ چنانکه در مقابل میزان متوسط سالانه ۱۲۵ میلی‌متر مدارك نشان می‌دهد كه در یك روز ۵/ ۱۵۶ میلی‌متر بارش به ثبت رسیده است (میریان، اسعدی، همانجاها).

به علت كمی باران در سراسر امارات رودخانۀ دائمی وجود ندارد و جریانات سطحی آب محدود به سیلابهای كوتاه مدتی است كه در واحه ها به چشم می‌خورد و امكان زندگی را فراهم می‌سازد.

جمعیت

امارات ازجمله كشورهای استثنایی جهان است كه جمعیت آن از مشخصات خاصی برخوردار است. توسعۀ سریع و فوق‌العادۀ صنایع وابسته به منابع سرشار نفت این سرزمین و نیاز مبرم آن به نیروی انسانی برای تأمین احتیاجات صنعتی و خدماتی، انواع متخصصان عالی مقام و كارگران آزموده و عادی را از كشورهای دور و نزدیك به خود جذب كرده است (اسعدی، ۱/ ۲۱۲).

از دیگر مشخصات این كشور رشد سریع جمعیت آن است كه ظرف ۲۷ سال (از ۱۹۶۸ تا ۱۹۹۵ م/ ۱۳۴۷-۱۳۷۴ ش) كه متعارفاً در حدود طول عمر یك نسل بشری به شمار می‌رود، از ۱۰۰‘۱۷۹ نفر به ۴۵۳‘۳۷۷‘۲ نفر افزایش یافته، و به عبارت دیگر ۱۳ برابر شده است و در نتیجه جمعیت نسبی امارات از ۲ نفر در كمـ۲ به ۲۷ نفر رسیده است چنین افزایشی در كمتر كشوری مشاهده می‌گردد (نک‌ : جدول ۱).

آمار نشان می‌دهد كه جمعیت امارات در ظرف ۲۷ سال به سرعت رشد یافته، با این تفاوت كه میان سالهای ۱۹۸۵-۱۹۹۲ م/ ۱۳۶۴-۱۳۷۱ ش وقفۀ مختصری در آهنگ رشد وجود داشته كه در سالهای بعد از میان رفته است. نیز باید افزود كه رشد جمعیت در امیرنشینهای هفتگانه یكنواخت نبوده است. در حالی كه در دوبی، شارجه، عجمان و ام‌القوین افزایش جمعیت در حدود ۱۰ برابر بوده، در همان مدت در ابوظبی كه مهم‌ترین، وسیع‌ترین و از نظر اقتصادی فعال‌ترین امیرنشین و سرانجام حاكم‌نشین امارات است، جمعیت ۲۰ برابر شده است. ازاین‌رو، امارات متحدۀ عربی با رشد جمعیتی سالانه ۱۹٪ مقام اول را در جهان احراز كرده است (اسعدی، ۱/ ۲۱۱).

از مشخصات دیگر استثنایی جمعیت امارات متحدۀ عربی تركیب قومی و نژادی و مخصوصاً اختلاف فاحش میان شمار افراد بومی و مهاجران خارجی آن است كه جمعیت آن كشور را به صورت آمیزه‌ای از اقوام مختلف درآورده است. نژاد غالب بومیان را اعراب عدنانی یا اعراب شمالی تشكیل می‌دهند كه ۲۵٪ كل جمعیت را شامل می‌شود. در میان بومیان شمار بسیاری سیاهان افریقایی را باید نام برد كه یادآور رونق بازار برده‌فروشی در سده‌های ۱۸ و ۱۹ م در این سرزمین است (همو، ۱/ ۲۱۳). اما در میان بیشتر افراد ساكن امارات كه مهاجران خارجی یا «وافدان» (فیل، ۱۵۴) هستند، ۳ گروه نژادی و قومی اصلی یعنی ایرانیان، هندیها و پاكستانیها بنابر برخی منابع ۷۵٪ جمعیت امارات را تشكیل می‌دهند كه بیشتر آنها در خارج از امارات به دنیا آمده، و در جست‌وجوی كار وارد این سرزمین شده‌اند (اسعدی، همانجا).

بجز آنها، مهاجران عرب غیر بومی از فلسطین، مصر، عراق، سوریه و لبنان در سراسر این سرزمین پراكنده‌اند. از اینها گذشته در ۱۹۷۶ م، ۵۵۰‘ ۳ نفر آمریكایی و كمی بیشتر از آن انگلیسی در امارات زندگی می‌كردند (همو، ۱/ ۲۱۳-۲۱۴). در یك بررسی كه از جمعیت امارات در ۱۹۸۰ م/ ۱۳۵۹ ش به عمل آمده، اظهار شده است كه ۷۵٪ جمعیت این سرزمین را وافدان، یعنی غیر بومیان تشكیل داده‌اند كه نسبت تركیب آنها چنین بوده است: مردم بومی: ۱۴٪، مهاجران عرب: ۸/ ۱۷٪، و مهاجران خارجی: ۲/ ۶۸٪ (فیل، ۱۵۴- ۱۵۵). گفتنی است كه شماری از وافدان را مهاجرانی از جنوب و جنوب شرق آسیا (فیلیپین و تایلند) تشكیل می‌دادند (همانجا).

تركیب جنسی جمعیت امارات نیز مانند دیگر جنبه‌های جمعیتی آن حالت استثنایی دارد. چون بیشتر مهاجران خارجی كه در جست‌وجوی كار به این سرزمین روی می‌آوردند، بدون خانواده بودند، در نتیجه تركیب جنسی جمعیت به وضعی درآمده است كه شمار زنها بسیار كمتر از مردهاست. بنابر آمارهای سال ۱۹۹۵ م/ ۱۳۷۴ ش از كل جمعیت امارات ۷۴۳‘۵۷۹‘۱ نفر (۶۶٪) مرد و ۷۱۰‘۷۹۷ نفر (۳۴٪) زن بوده‌اند ( الكتاب، ۴۴)؛ در حالی كه این نسبت در ۱۹۸۰ م به ترتیب ۶۹٪ و ۳۱٪ بوده است ( امارات، ۴).

در ۱۹۹۴ م تركیب سنی جمعیت امارات چنین بوده است:

زیر ۱۵ سال ۳/ ۳۴٪

۱۵ تا ۲۹ سال ۳/ ۲۵٪

۳۰ تا ۴۴ سال ۶/ ۳۰٪

۴۵ تا ۵۹ سال ۸/ ۷٪

۶۰ تا ۷۴ سال ۵/ ۱٪

۷۴ سال به بالا ۵/ ۰٪

در ۱۹۹۵ م، ۸۴٪ جمعیت شهرنشین بودند و ۱۶٪ در روستاها زندگی می‌كردند. در ۱۹۸۹ م بیشتر جمعیت شهرنشین در ۵ شهر عمدۀ كشور سكنى داشته‌اند:

دوبی ۱۸۹‘۵۸۵ نفر

ابوظبی ۴۳۲‘ ۳۶۳ نفر

العین ۴۱۱‘۱۷۶ نفر

شارجه ۰۰۰‘۱۲۵ نفر

رأس الخیمه ۰۰۰‘۴۲ نفر

بنابر شواهد آماری، جمعیت امارات در هر ۳۲ سال دو برابر می‌شود و پیش‌بینی كرده‌اند كه در ۲۰۱۰م جمعیت این كشور به ۰۰۰‘۲۷۷‘ ۳ نفر خواهد رسید («سالنامه»، ۱۹۹۹ م، 853).

دین رسمی امارات متحدۀ عربی اسلام است كه ۷/ ۹۶٪ اهالی را در بر می‌گیرد و بقیه مسیحی و هندو هستند. بیشتر مردم مسلمان امارات از پیروان سنت و جماعتند. همۀ جمعیت مسلمان دوبی (و احتمالاً امارات) متعلق به فرقۀ مالكی هستند و بنابر برخی گزارشها ۲۰٪ از جمعیت مسلمان امارات شیعۀ اثنى عشری هستند و تقریباً همۀ آنها را مهاجران ایرانی تشكیل می‌دهند. بجز آن، شماری از پیروان اباضیه و نیز وهابی در این سرزمین زندگی می‌كنند (اسعدی، ۱/ ۲۱۴-۲۱۵). در ۱۹۹۵ م نسبت پیروان مذاهب در امارات چنین بوده است: پیروان سنت و جماعت: ۸۰٪، شیعه: ۱۶٪، و مسیحی و هندو: ۴٪ («سالنامه»، ۱۹۹۸ م، 732).

آموزش و پرورش

امارات متحدۀ عربی در گسترش آموزش و پرورش كوششهای بسیاری نموده است. در ۱۹۷۱ م/ ۱۳۵۰ش كه امارات متحدۀ عربی به وجود آمد، در سراسر كشور تنها ۲۸ هزار دانش‌آموز به مدرسه می‌رفتند. در ۱۹۸۳ م/ ۱۳۶۲ش شمار آن به ۴۶۴‘۱۳۹ نفر افزایش یافت. در این مدت مدارس ابتدایی، متوسطه و حرفه‌ای و فنی تأسیس شد كه بیشتر معلمان آنها از دیگر كشورهای عربی زبان به ویژه از كویت، مصر و اردن به این سرزمین راه یافته بودند، چنانکه در همان سال از ۸۵۹‘۸ معلم فقط ۶۴۶ نفر ملیت امارات عربی داشتند. تا ۱۹۷۷ م بیشتر تحصیلات عالی در كشورهای دیگر ادامه می‌یافت، ولی در آن سال دانشگاهی در العین (امیرنشین ابوظبی) با ظرفیت ۳۰۰ دانشجو تأسیس شد كه به سرعت توسعه پیدا كرد و ظرف ۳ سال، یعنی تا ۱۹۸۰ م شمار دانشجویان آن به ۶ برابر افزایش یافت ( امارات، ۶-۷).

در ۱۹۹۵ م/ ۱۳۷۴ش ۲/ ۷۹٪ از جمعیت ۱۵ ساله به بالا با سواد بوده‌اند و میزان باسوادی در میان مردان ۹/ ۷۸٪ و در میان زنان ۸/ ۷۹٪ بوده است. در همان سال شمار دانش‌آموزان و دانشجویان واحدهای آموزشی برابر جدول ۲ بوده است:

بهداشت و درمان

خدمات بهداشتی و درمانی در امارات متحدۀ عربی رایگان است و همۀ اتباع امارات و كسانی كه در آنجا به كار مشغولند، می‌توانند از خدمات رایگان برخوردار شوند. در این كشور بیمارستانها و درمانگاههای بسیاری وجود دارد كه بیشتر پزشكان مصری، كویتی و فلسطینی در آنها خدمت می‌كنند. بیشتر این بیمارستانها در شهرهای بزرگ مانند ابوظبی، دوبی و العین قرار دارند. علاوه بر بیمارستانهای ملی امارات، دولت كویت یك بیمارستان در دوبی و چند درمانگاه در دیگر امیرنشینها دارد. جمعیت هلال احمر جمهوری اسلامی ایران هم بیمارستانهایی در دوبی، فجیره و عجمان دایر كرده است (همان، ۸). در ۱۹۹۴ م جمعاً ۰۹۵‘۴ پزشك (یك پزشك برای هر ۵۴۵ نفر) در امارات وجود داشته است. در همان سال امارات متحدۀ عربی دارای ۱۹۳‘۶ تخت بیمارستانی (یك تخت برای هر ۳۶۰ نفر) بوده، و مرگ و میر اطفال آن در ۱۹۹۵ م به میزان ۶/ ۱۶ در هر هزار مولود زنده بوده است («سالنامه»، ۱۹۹۸ م، 732).

ارتباطات و مواصلات

در امارات متحدۀ عربی راه آهن وجود ندارد، ولی راههای زمینی آن به سرعت گسترش یافته است. ابوظبی و دوبی به وسیلۀ یك راه اصلی به همدیگر متصل شده‌اند. این راه اصلی بخشی از بزرگ راهی است كه از شعم در مرز با ناحیۀ شمالی عمان آغاز شده، به طریف و از آنجا به السیلا در مرز قطر ادامه می‌یابد. این بزرگ راه از قطر به عربستان متصل می‌شود و از طریق آن می‌توان از امارات متحدۀ عربی تا اروپا با اتومبیل مسافرت كرد. ازجمله راههای عمدۀ دیگر امارات متحدۀ عربی راه شرقی ساحلی میان دیبا و مسقط، و راه میان دوبی و العین را می‌توان نام برد. میان امارات و دیگر كشورهای خلیج فارس در دهه‌های اخیر بزرگ راههای متعددی ساخته شده كه شبكۀ آن نقش بسزایی در ارتباطات منطقه بر عهده دارد ( امارات، ۱۰). در سواحل و جزایر نفت خیز امارات متحدۀ عربی بندرگاههای مهمی ایجاد گردیده است كه نفت‌كشهای بزرگ و كشتیهای اقیانوس پیما در آن به راحتی رفت و آمد می‌كنند.

در ۱۹۹۵م طول جمیع راههای آسفالتۀ امارات ۷۵۰‘۴ كمـ بود كه ۱۹۷ هزار اتومبیل سواری و ۱۵۰‘۴۹ كامیون و اتوبوس در آنها تردد داشته‌اند. علاوه بر این در ۱۹۹۲م، ۲۷۶ كشتی با ظرفیت ۱۰۰ تن و بیشتر به حمل و نقل امارات كمك كرده است.

امارات متحدۀ عربی دارای ۶ فرودگاه است كه پروازهای منظم از آنها صورت می‌گیرد.

وضع اقتصادی

امارات متحدۀ عربی در زمرۀ كشورهای ثروتمند جهان جای دارد و با توجه به وسعت كم و جمعیت اندك آن، از جملۀ ثروتمندترین كشورهای جهان به شمار می‌آید. امارات بالاترین میزان سرانۀ تولید ناخالص ملی در جهان را به خود اختصاص داده است ( دایرةالمعارف ... ، ۲/ ۳۲۹). در ۱۹۹۶م تولید ناخالص داخلی سرانۀ امارات به ۸۰۰‘ ۲۳ دلار رسید («آلماناك [۱]... »، 853) كه تماماً از محل استخراج صدور نفت تأمین شده است.

تولیدات داخلی این كشور كه در ۱۹۹۵ م در حدود ۵/ ۱۴۷ میلیارد درهم بوده، در ۱۹۹۶ م با رشدی برابر ۴/ ۴٪ به ۷/ ۱۶۳ میلیارد درهم رسیده است ( الكتاب، ۱۳۲).

كشاورزی و دام‌پروری

شرایط طبیعی این سرزمین مخصوصاً از لحاظ آب و هوا برای هر نوع كشاورزی بجز در برخی واحه‌ها بسیار نامساعد است، ولی با سرمایه‌گذاریهای انبوه ناشی از درآمد نفت و استخراج آبهای زیرزمینی با اعمال تحقیقات و استفاده از آخرین روشهای كشاورزی، هزاران هكتار از بیابانهای خشك و بی‌آب و علف به مناطق سرسبز و حاصل‌خیز مبدل شده است. احداث مراكز تحقیقات كشاورزی در برخی شهرها و انتخاب بذر و گونه‌های مناسب نباتی عامل عمده‌ای در توسعۀ كشاورزی بوده است. در سالهای اخیر ۱۲۰ میلیون انواع درختهای میوه و زینتی و ۲۳ میلیون نخل در این سرزمین غرس شده است كه از رقم اخیر سالانه بالغ بر ۲۴۰ هزار تن خرما به دست می‌آید و از مزارع جدیدالاحداث امارات انواع محصولات جالیزی و درختی و سبزیجات تا حدی كه نیازهای داخلی را مرتفع می‌سازد و گاهی به دیگر كشورهای حاشیۀ خلیج فارس صادر می‌شود، به دست می‌آید (همان، ۱۷۲-۱۷۵).

در زمینۀ دام‌پروری نیز با استفاده از آخرین تجربیات دیگر كشورها پیشرفتهایی به دست آمده است. بیشتر فعالیتهای دام‌پروری به صورت ایلیاتی (عشایری) صورت می‌گیرد. در امر پرورش شتر هم پیشرفت محسوسی حاصل شده است ( جهان معاصر، ۳۰).

ماهیگیری از فعالیتهای قدیمی و سنتی این كشور است و جمع صیدماهی در ۱۹۹۴ م بالغ بر ۰۰۰‘۱۰۸ تن بوده است («سالنامه»، ۱۹۹۸ م، 732).

نفت و گاز

میزان ذخایر نفت و گاز این كشور را براساس آخرین اطلاعات موجود، حدود ۱۰۰ میلیارد بشكه نفت و ۱۸۰ ترلیون فوت مكعب گاز برآورد كرده‌اند ( الكتاب، ۱۴۷- ۱۴۹).

تولید و صدور نفت امارات از همان سالهای نخستین استخراج (۱۹۵۸ م) رو به افزایش گذاشت، تا جایی كه از ۵/ ۱۳ میلیون تن

در ۱۹۶۵ م، به ۱۰۰ میلیون تن در ۱۹۸۸ م بالغ گردید (حمیده، ۳۷۴). در دوبی استخراج نفت در ۱۹۷۰ م آغاز شد و در ۱۹۷۹ م از نظر تولید به اوج رسید (طلوعی، ۸۸). از آن پس مراكز جدید تولید نفت در دیگر امیرنشینها یكی پس از دیگری به وجود آمد. در بدو امر امور مربوط به اكتشاف و استخراج و بهره‌برداری از منابع غنی نفت امارات به وسیلۀ شركتهای انگلیسی، آمریكایی، فرانسوی، دانماركی، ژاپنی، آلمانی، ایتالیایی و جز آنها صورت می‌گرفت ( جهان معاصر، همانجا)، ولی در مراحل بعدی شركتهای محلی جای خارجیان را گرفتند؛ ازجمله در ۱۹۷۱م شركتهای نفت ابوظبی و سپس شركت نفت دوبی و دیگر شركتها یكی پس از دیگری تأسیس شدند.

بازرگانی

امارات متحدۀ عربی یكی از مهم‌ترین مراكز تجارتی جهان مخصوصاً در زمینۀ صادرات مجدد كالا و معاملات فلزات قیمتی و از جمله بورس معاملات طلا و جذب سرمایه‌های خارجی به شمار می‌آید. ورود و صدور مجدد مصنوعات كشورهای دیگر در این سرزمین دارای سابقۀ تاریخی است.

در ۱۹۹۴م جمع واردات امارات متحدۀ عربی به ۰۰۰‘۰۰۰‘۸۸۳‘۲۳ دلار آمریكا بالغ گردیده كه در ۱۹۹۳ م شامل ماشین آلات و وسائط نقلیه ۴/ ۳۸٪، صنایع پایه‌ای ۸/ ۲۴٪، خواربار و حیوانات زنده ۷/ ۹٪، مواد شیمیایی ۱/ ۶٪، فلزات خام ۶/ ۱٪ و مواد سوخت ۴/ ۱٪ بوده كه به ترتیب اهمیت از ژاپن، انگلستان، آلمان، آمریكا، ایتالیا، كرۀ جنوبی، هندوستان، هنک‌ كنگ و چین است. در همان سال ارزش صادرات امارات ۰۰۰‘۰۰۰‘۹۰۶‘۲۰ دلار بوده كه ۶/ ۹۲٪ آن را نفت خام و تصفیه شده، و بقیه را مصنوعات ماشینی، وسائط نقلیه، خواربار و حیوانات زنده تشكیل داده است («سالنامه»، ۱۹۹۸ م، 732).

جهانگردی

موقعیت جغرافیایی امارات متحدۀ عربی در خلیج فارس، آب و هوای نسبتاً معتدل در ۶ ماه از سال، امنیت گردشگری، امكانات آسان خرید انواع كالا و مجهز بودن به آخرین سیستمهای مواصلاتی، فراهم بودن خدمات و تسهیلات اقامت (از جمله بالغ بر ۳۰۰ مهمانخانۀ كوچك و بزرگ) و سرانجام آبهای گرم خلیج فارس و سواحل شنی آن باعث شده است كه این كشور مقام والایی در فهرست مراكز جهانگردی جهان به خود اختصاص دهد. بنابر آمارهای موجود در ۱۹۹۵ م، ۶۵۲‘۳۱۴‘۲ نفر و در ۱۹۹۶ م، ۳۸۲‘۵۷۲‘۲ نفر جهانگرد از امارات متحدۀ عربی دیدن كرده‌اند ( الكتاب، ۱۶۸- ۱۶۹).

مآخذ

اسعدی، مرتضى، جهان اسلام، تهران، ۱۳۶۶ ش؛ امارات متحدۀ عربی، تهران، ۱۳۶۴ ش؛ بشیر، اسكندر، دولة الامارات العربیة المتحدة، بیروت، ۱۴۰۲ ق/ ۱۹۸۲ م؛ جعفری ولدانی، اصغر، كانونهای بحران در خلیج فارس، تهران، ۱۳۷۱ ش؛ جناب، محمدعلی، خلیج فارس، آشنایی با امارات آن، تهران، ۱۳۴۹ ش؛ جهان معاصر، ترجمۀ غلامحسین متین، تهران، ۱۳۶۱ ش؛ حمیده، عبدالرحمان، جغرافیة الوطن العربی، بیروت، ۱۴۱۰ ق/ ۱۹۹۰ م؛ دایرةالمعارف تشیع، به كوشش احمد صدر حاج سید جوادی و دیگران، تهران، ۱۳۶۸ش؛ شاملویی، حبیب‌الله، جغرافیای كامل جهان، تهران، انتشارات بنیاد؛ طلوعی، محمود، جنگ خلیج فارس و آیندۀ خاورمیانه، تهران، ۱۳۷۰ش؛ فیل، محمد رشید، الاهمیة الاستراتیجیة للخلیج العربی، كویت، ۱۴۰۷ ق/ ۱۹۸۸ م؛ قلعجی، قدری، الخلیج العربی، بیروت، ۱۴۱۳ ق/ ۱۹۹۲م؛ الكتاب السنوی ۱۹۹۷ م، امارات متحدۀ عربی؛ موسوعة المورد، بیروت، ۱۹۹۰ م؛ میریان، عباس، جغرافیای تاریخی خلیج و دریای پارس، تهران، ۱۳۵۳ ش؛ نیز:

Britannica Atlas, Chicago, 1996; Britannica Book of The Year, Chicago, 1998; ibid, 1999; The World Almanac 1999.

محمدحسن گنجی