بشر بن ولید

بِشْرِبْن‌ وَلید (د ح‌ 127ق‌ / 745م‌)، یكی‌ از امرا و فرماندهان‌ دورۀ امویان‌. وی‌ مانند برخی‌ دیگر از فرزندان‌ پرشمار پدرش‌، ولید بن‌ عبدالملك ششمین‌ خلیفۀ اموی‌ (حك‌ 86-96ق‌ / 705- 715م‌) كنیززاده‌ بود (زبیری‌، 165؛ بلاذری‌، 8 / 66؛ ابن‌ عساكر، 10 / 132) و در مآخذ موجود از شهرت‌ چندانی‌ برخوردار نیست‌؛ چنان‌ كه‌ از تاریخ‌ تولد و مرگ‌ او نیز سخنی‌ به‌ میان‌ نیامده‌ است‌. از یك‌ جملۀ ولیدبن‌ عبدالملك‌ می‌توان‌ دریافت‌ كه‌ بشر در عهد او، دست‌ كم‌ مدتی‌ بر شهر قِنَّسرین‌ امارت‌ داشته‌ است‌ (نكـ: بلاذری‌، 8 / 71؛ نیز نكـ: دنبالۀ مقاله‌).
وی‌ در رجب‌ 94 / آوریل‌ 713 با سپاهی‌ از شامیان‌ به‌ مصر درآمد تا به‌ یاری‌ مردم‌ آنجا، از طریق‌ دریا به‌ سرزمینهای‌ روم‌ حمله‌ كند، اما به‌ سبب‌ شرایط نامناسب‌ موفق‌ نشد (ابن‌ عساكر، 10 / 133). در 95ق‌ امارت‌ حج با او بود (خلیفه‌، 1 / 418؛ ابن‌ حبیب‌، 26؛ طبری‌، 6 / 493). همچنین‌ بشر از جانب‌ ولید بن‌ عبدالملك‌ به‌ فرماندهی سپاهی برای نبرد با رومیان منصوب شد كه این لشكركشی‌ بر اثر مرگ‌ خلیفه‌ متوقف‌ ماند (خلیفه‌، 1 / 421؛ ابن‌ عساكر، 10 / 132-133).
بشر در توطئه برخی‌ اعضای‌ دودمان‌ اموی‌ برای‌ خلع‌ ولیدبن‌ یزیدبن‌ عبدالملك‌ ــ كه به فسق‌ و فجور شهره‌ بود (نك‌ : بلاذری‌، 9 / 167 بب‌ ) ــ شركت‌، و یا دست‌ كم‌ از آن‌ آگاهی‌ داشت‌، چنان‌كه‌ به‌ صراحت‌ موضوع‌ خلع‌ خلیفه‌ و بیعت‌ با یزیدبن‌ ولید را با برادر بزرگ‌ترش‌ عباس‌ در میان‌ نهاد، اما با مخالفت‌ و پاسخ‌ درشت‌ وی روبه‌رو شد(بلاذری‌، 9 / 171؛ طبری‌، 7 / 239؛ ابوالفرج‌، 6 / 137). وی‌ پس‌ از كشته‌ شدن‌ ولید بن‌ یزید (126ق‌ / 744م‌)، در ابیاتی‌ قتل‌ او را نكوهش‌ كرد (ابن‌عساكر،10 / 133؛ صفدی‌، 10 / 157).
در دورۀ كوتاه‌ خلافت‌ یزید بن‌ ولید، حكومت‌ قنسرین‌ با بشر بود (طبری‌، 7 / 300)، اما چون‌ برخی‌ از اعضای‌ دودمان‌ اموی‌ در شهرهای‌ گوناگون‌ شام‌ با یزید بنای‌ ناسازگاری‌ نهادند، بشر نیز با ایشان‌ هم‌داستان‌ شد (یعقوبی‌، 2 / 335). سرانجام‌، وقتی‌ ابراهیم‌ بن‌ ولید بن‌ عبدالملك‌ به‌ خلافت‌ نشست‌ (ذیحجۀ 126)، مروان‌ بن‌ محمد بن‌ حَكَم‌ به‌ خون‌خواهی‌ ولید بن‌ یزید و در واقع‌ به‌ انگیزۀ دست‌یابی‌ به‌ خلافت‌، علم‌ مخالفت‌ برافراشت‌. آنگاه‌ بشر بن‌ ولید و برادرش‌ مسرور از سوی‌ ابراهیم‌ مأمور مقابله‌ با او شدند، اما آن‌ دو در قنسرین یا حلب‌ شكست‌ خوردند و به‌ اسارت‌ درآمدند (خلیفه‌، 2 / 564-565؛ بلاذری‌، 9 / 199، 221؛ یعقوبی‌، 2 / 337). بنابر روایتی‌ دیگر، پس‌ از آنكه‌ مردم‌ شام‌ با مروان‌ بیعت‌ كردند، وی‌ بشر بن‌ ولید را با برادرش‌ به‌ زندان‌ افكند (طبری‌، همانجا؛ ابن‌ عدیم‌، 6 / 2888-2889). گفته‌ شده‌ است‌ كه‌ بشر و برادرش‌ به‌ قتل‌ رسیدند (نك‌ : الیواقیت‌ ...، 42)، ولی‌ در دیگر روایات‌ به‌ قتل‌ آن‌ دو اشاره‌ای‌ نشده‌ است‌ (مثلاً نك‌ : ابن‌ حبیب‌، 32؛ ابن‌ عبدربه‌، 4 / 466-467).
در پاره‌ای‌ مآخذ، بشر را عالم‌ بنی‌ مروان‌ (یا بنی‌ ولید) خوانده‌اند (ابن‌ قتیبه‌، 359؛ ابن‌ عساكر، 10 / 131).

مآخذ

ابن‌ حبیب‌، محمد، المحبر، به‌ كوشش‌ ایلزه‌ لیشتن‌ اشتتر، حیدرآباد دكن‌، 1361ق‌ / 1942م‌؛
ابن‌ عبدربه‌، احمد، العقدالفرید، به‌ كوشش‌ احمد امین‌ و دیگران‌، قاهره‌، 1962م‌؛
ابن‌ عدیم‌، عمر، بغیةالطلب‌، به‌ كوشش‌ سهیل‌ زكار، بیروت‌، 1409ق‌ / 1988م‌؛
ابن‌ عساكر، علی‌، تاریخ‌ مدینة دمشق‌، به‌ كوشش‌ محمداحمد دهمان‌، دمشق‌، المجمع‌ العلمی‌ العربی‌؛
ابن‌ قتیبه‌، عبدالله‌، المعارف‌، به‌ كوشش‌ ثروت‌ عكاشه‌، قاهره‌، 1960م‌؛
ابوالفرج‌ اصفهانی‌، الاغانی‌، قاهره‌، 1285ق‌؛
بلاذری‌، احمد، جمل‌ من‌ انساب‌ الاشراف‌، به‌ كوشش‌ سهیل‌ زكار و ریاض‌ زركلی‌، بیروت‌، 1417ق‌ / 1996م‌؛
خلیفـة بن‌ خیاط، تاریخ‌، به‌ كوشش‌ سهیل‌ زكار، دمشق‌، 1967- 1968م‌؛
زبیری‌، مصعب‌، نسب‌ قریش‌، به‌ كوشش‌ لوی‌ پرووانسال‌، قاهره‌، 1953م‌؛
صفدی‌، خلیل‌، الوافی‌ بالوفیات‌، به‌ كوشش‌ ژاكلین‌ سوبله‌ و علی‌ عماره‌، بیروت‌، 1400ق‌ / 1980م‌؛
طبری‌، تاریخ‌؛
یعقوبی‌، احمد، تاریخ‌، بیروت‌، دارصادر؛
الیواقیت‌ و الضرب‌ فی‌ تاریخ‌ حلب‌، منسوب‌ به‌ ابوالفدا، به‌ كوشش‌ محمد كمال‌ و فالح‌ بكور، حلب‌، 1410ق‌ / 1989م‌.

رضا ناظمیان‌