برهان الدین

بُرْهان‌الدّین، ابونصر فتح الله، وزیر و قاضی مشهور فارس در عهد امیرمبارزالدین محمد مظفری (حكـ 713-759ق / 1313- 1358م ). پدر وی كمال الدین ابوالمعالی (د ح 738ق / 1337م ) كه گفته اند نسب به عثمان بن عفان می‌برد، از فضلای نامدار روزگار خود، و نامزد وزارت بود و از برخی گزارشها برمی آید كه چندی نیز سمت وزارت داشت. وی پس از آنكه حج گزارد، به یزد رفت و در بناهای خیریه ای كه ساخته بود، به عبادت مشغول شد (معین الدین، 1 / 140؛ فصیح، 1 / 58، 62؛ كتبی، 46؛ نیز نك‌ : غنی، 1 / 79-80، نیز حاشیه ). در 741ق كه امیر مبارزالدین پس از شكست از هزاره جرمانی و اوغانی به كرمان می‌رفت، برهان الدین به استقبال آمد و هدایایی ارزشمند به امیر داد و او را سخت خشنود گردانید، چنانكه برهان الدین را در 742ق وزارت داد (كتبی، همانجا). بنابر گزارشی دیگر، وی از 740ق به نیابت از پدر خود وزارت را در دست داشت (فصیح، 1 / 58؛ نیز نك‌ : معین الدین، 1 / 138-140؛ عقیلی، 325).
برهان الدین در 752ق / 1351م از وزارت كناره گرفت (كتبی، 46- 47؛ قس : معین الدین، 1 / 141)، اما پس از استیلای امیر مبارزالدین بر فارس، دوباره در 756ق به وزارت، و اندكی بعد در همان سال به منصب قاضی القضاتی قلمرو امیر مبارزالدین تعیین شد (كتبی، عقیلی، فصیح، همانجاها).
در پی توطئه شاه شجاع و شاه محمود، پسران امیر مبارزالدین برای خلع و دستگیری پدر - كه در اواسط رمضان 759 به وقوع پیوست - شاه سلطان، خواهرزاده امیر مبارزالدین و حاكم اصفهان (غنی، 1 / 153) نیز كه از متحدان شاه شجاع بود و روزگاری از سوی برهان الدین متهم به سوءاستفاده مالی شده بود، وزیر را به قتل رساند (كتبی، 79؛ میرخواند، 4 / 502). در برخی گزارشهای دیگر آمده است كه برهان الدین در 19 رمضان 760 دستگیر شد و پس از دو ماه درگذشت (همو، 4 / 507 - 508؛ خواندمیر، 3 / 293؛ زرین كوب، 110). این تاریخ با قطعه ای منسوب به حافظ كه در آن از تاریخ درگذشت برهان الدین یاد كرده، نیز مطابقت دارد (ص 372). حافظ دو غزل در مدح برهان الدین سروده است كه حكایت از توجه و علاقه شاعر نسبت به او دارد (ص 249، 324- 325). این غزلها باید میان سالهای 756-760ق (سالهای اقامت برهان الدین در شیراز) سروده شده باشد (نك‌ : غنی، 1 / 80 -81). جز حافظ، خواجوی كرمانی نیز از ستایشگران برهان الدین بود. به روزگاری كه امیر مبارزالدین، مشهور به محتسب به تعصب حكم می‌راند، برهان الدین حامی شاعران و دانشمندان به شمار می‌رفت (زرین كوب، 51 -52؛ ستوده، 2 / 297). وی نیز مانند پدرش اهل آبادانی بود و قناتی در یزد ایجاد كرد (همو، 1 / 132-133).

مآخذ

حافظ، دیوان، به كوشش محمد قزوینی و قاسم غنی، تهران، 1369ش؛
خواندمیر، غیاث الدین، حبیب السیر، به كوشش دبیرسیاقی، تهران، 1353ش؛
زرین كوب، عبدالحسین، از كوچه رندان، تهران، 1364ش؛
ستوده، حسینقلی، تاریخ آل مظفر، تهران، 1346ش؛
عقیلی، حاجی بن نظام، آثار الوزراء، به كوشش جلال الدین محدث ارموی، تهران، 1364ش؛
غنی، قاسم، بحث در آثار و افكار و احوال حافظ، تهران، 1366ش؛
فصیح خوافی، احمد، مجمل فصیحی، به كوشش محمود فرخ، مشهد، 1339ش؛
كتبی، محمود، تاریخ آل مظفر، به كوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1364ش؛
معین الدین یزدی، مواهب الهی، به كوشش سعید نفیسی، تهران، 1326ش؛
میرخواند، محمد، روضۃ الصفا، تهران، 1339ش.

هدی سیدحسین‌زاده