اختیاریه

اِخْتیاریّه‌، اصطلاحی در تشكیلات نظامی واداری امپراتوری عثمانی‌، به‌ ویژه‌ در مصر كه‌ بر گروه‌ برگزیدگان‌ و سالخوردگان‌ رسته‌های گوناگون‌ اطلاق‌ می‌شد.
اختیار در زبان‌ تركی به‌ معنی پیر و كهنسال‌ به‌ كار رفته‌ است‌ (سامی‌،80 -81) و در اصطلاح‌ خاص‌ به‌ كهنه‌ سربازان‌ و برگزیدگان‌ سالمند صنف «متفرقه‌» در مصر اطلاق‌ می‌شده‌ است‌ (حسین افندی‌، .(38 زمان‌ تشكیل‌ متفرقه كه‌ اعضای آن‌ در دستگاه‌ دولتی‌، دربار و دیوان‌، به‌ كارها و خدمات‌ مختلف‌ اشتغال‌ داشتند، به‌ طور دقیق‌ روشن‌ نیست‌، اما به‌ احتمال‌ زیاد در دوران‌ سلطان محمد دوم‌ (فاتح‌) به‌ وجود آمده‌ است‌ (پاكالین‌، .(II/ 637-638 اعضای این‌ صنف‌ با عنوانهای آقا، كاتب‌ و اختیاریه‌ به‌ ریاست‌ باش‌اختیار، یا باش متفرقه‌ وظایف‌ خود را انجام‌ می‌دادند (همانجاها). وظایف‌ اختیارها كه‌ در عین حال‌ عضویت «دیوان‌ عمومی‌» را نیز داشتند (حسین‌ افندی‌، همانجا)، اغلب‌ تشریفاتی و مشورتی بوده‌ است‌ (EI2, S)، اما نگهبانی‌ از دژهای‌ مرزی‌ مصر از جمله‌ در العریش‌، اسكندریه‌، دمیاط، ابوقیر و اسوان‌ نیز به‌ آنان‌ سپرده‌ می‌شد (حسین‌افندی‌، همانجا).
اختیارهای‌ صنف‌ نظامی‌ ینی‌ چری‌ به‌ نگهبانی‌ دژهای‌ داخل‌ شهرها گمارده‌ می‌شدند (اوزون‌ چارشیلی‌، .(I/ 327 آنان‌ در مراسم‌ رسمی و نیز در معارفه‌ها نقشی مهم‌ داشتند. همچنین‌ در مناسبات‌ صنوف‌ با اولیای امور و دولتمردان به‌ عنوان‌ پشتیبان‌ و بازوی قدرت رئیس صنف عمل می‌كردند. رئیس آنان‌ از میان‌ اعضا انتخاب‌ می‌شد و انتخاب او می‌بایست‌ به‌ تأیید مقامات‌ مسئول‌ نیز برسد (EI2, S) از سدۀ 19م‌ به‌ بعد، در مصر به رئیس‌ این‌ صنف‌ «عمده‌» گفته‌ می‌شد كه‌ علاوه‌ بر اجرای وظایف پیشین‌، كنترل‌ قیمت‌ ارزاق و چگونگی مشاركت‌ اعضای صنف‌ در وصول‌ مالیات‌ را بر عهده‌ داشت‌ (همانجا). اختیارها و اعضای اختیاریه‌ از خزانۀ دولت‌ حقوق‌ دریافت‌ می‌كردند (حسین‌ افندی‌، همانجا؛ برای اطلاع‌ بیشتر دربارۀ دستمزد اختیارها، نك‌ : ترجمۀ رسالۀ حرزالملوك‌، 24-26).

مآخذ

ترجمۀ رسالۀ حرز الملوك‌، نسخۀ عكسی موجود در كتابخانۀ مركز؛
سامی‌، شمس‌الدین‌، قاموس‌ تركی‌، استانبول‌، 1317ق‌؛
نیز:

EI2, S;
Ḥuseyn Efendî, Ottoman Egypt in the Age of the French Revolution, tr.S. J. Show, Massachusetts, 1966;
Pakalin, M. Z., Osmanlı tarih deyimlerı ve terimlerı sözlüğü, Istanbul, 1971;
Uzunçarsılı, I. H., Osmanlı devleti teskilâtı ndan kapukulu ocakları, Ankara, 1984.
علی‌اكبر دیانت‌