بر، دیوان

بِرّ، دیوان، از مؤسسات خیریۀ دولتی که به دست علی ‌بن عیسیٰ ابن‌جراح، وزیر مقتدر، خلیفۀ عباسی بنیاد نهاده شد. علی‌بن عیسیٰ که خود اهل خیرات بود و بخش مهمی از درآمد خویش را بدان کارها اختصاص می‌داد، در 1301ق/ 914م موافقت خلیفه را برای تأسیس یوانی که بر امور خیریه و صدقات نظارت داشته باشد، به دست آورد و «دیوان البر» را بنیاد نهاد. هستۀ اصلی منابع مالی این دیوان، اراضی خالصۀ سواد عراق بود که وقف دیوان شد تا در آمدش به مصر حفظ مرزهای اسلام و نگهداری و بازسازی حرمین شریفین برسد (صابی، 310-311؛ صفدی، 11/ 370؛ یاقوت، 14/ 70). بعضی از محققان گردآوری زکات و نظارت بر آن را نیز احتمالاً از وظایف این دیوان دانسته‌اند (لوکه گارد، 163؛ نیز ﻧﻜ : بُوِن، 129). به نظر می‌رسد که این دیوان به دیوان البر و الصدقات نیز نامبردار بوده است (لوکه‌گارد، همانجا؛ نیز ﻧﻜ : ابوعلی مسکویه، 5/ 220). از وجود و فعالیت چنی دیوانی در دوران پس از خلافت مقتدرنشانی در دست نیست.

مآخذ

ابوعلی مسکویه، تجارب‌الامم، به کوشش ابوالقاسم امامی، تهران، 1377ش؛
صابی، هلال، الوزراء، به کوشش عبدالستار احمد فراج، قاهره، 1958م؛
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، به کوشش هلموت ریتر، ویسبادن، 1988م؛
یاقوت، ادبا؛
نیز:

Bowen, H., The Life and Times of Ali Ibn 'Ísà, Cambridge, 1928;
Lokkegaard, F., Islamic Taxation, Copenhagen, 1959.
نادیابرگ نیسی