بدریه

بَدریّه، نام دو مدرسه، یکی مخصوص شافعیان در قدس، و دیگری ویژۀ حنفیان در جبل قاسیون در سده‌های 7و8 ق/ 13و 14م.

1. بدریۀ قدس

این مدرسه را بدر الدین محمد بن ابی القاسم هکاری از امیران دستگاه ملک معظم عیسى ایوبی حکمران شام (576-624ق)- برای شافعیان بنا کرد. وی فردی نیکوکار، و بانی بسیاری از اماکن خیریه بود. ابین مدرسه در ناحیۀ مرزبان قدس در زندیکی زاویۀ لؤلوئیه، و مسجدی در نزدیکی الخلیل ازجمله آثار اوست (علیمی، 2/ 47؛ صفدی، 4/ 351).
در کتیبه بازمانده در مدخل بدریۀ قدس، به اختصاصِ این مدرسه به پیروان مذبه شافعی، نام بانی و واقف، تاریخ بنا و واگذاری حق نظارت امور مدرسه به پسران ارشد بدرالدین تصریح شده است. بر کتیبه‌ای بر در این مدرسه از واقف دیگر آن با عنوان ملکۀ بدریه یاد شده است (عبدالمهدی، 1/ 359).
از بنای بدریۀ قدس اکنون تنها دروازه‌های ویرانۀ آن باطاقی جناقی و همان کتیبۀ یاد شده که بین سر در و طاق قرار دارد، بر جای مانده است. دیگر اجزاء مدرسه با ویرانه‌های مجاور آن درآمیخته، و قسمتهایی از اندرون ساختمان به خانه‌ای مسکونی تبدیل شده است. در جانب غربی این بنا ضریحی است با سنگی بزرگ بر روی آن که به احتمال بسیار آرامگاه بدرالدین هکاری بانی و واقف مدرسه است که پس از مجاهدتهای بسیار درمقابل صلیبیان در614ق به شهادت رسید. جسد او را از طور به قدس بردند و در همین مدرسه به خاک سپردند (نجم، 113-114؛ ناصری، 129-130؛سبط ابن جوزی، 2(8)/ 592).
از مدرسان، دانش‌آموختگان و برنامه‌های آموزشی این مدرسه اطلاعی در دست نیست؛ برخی از ویسندگان از دوستی دیرپا و همنشینی بدرالدین هکاری با سبط ابن جوزی (د 654ق)، چنین پنداشته‌اند که این فقیه و مورخ نامور حنبلیِ حنفی شده از خاندان معروف ابن جوزی حنبلی هنگام اقامت در قدس، در این مدرسۀ شافعیه نیز تدریس می‌کرده است (عبدالمهدی، 1/ 360). اما این نظر درست نیست، بلکه محل تدریس سبط ابن جوزی بدریۀ حنیفه (ﻧﻜ : ﺷﻤ 2) بوده است.

2. بدریۀ جبل قاسیون

این بدریه مدرسۀ کوچکی متعلق به حنفیا بود و امیر بدرالدین، معروف به لالا در638ق آن را در صالحیۀ جبل قاسیون در ناحیۀ غوطۀ دمشق ساخته بود. این مدرسه روبه‌وری مدرسۀ شبلیه و در کنار پل معروف به کحیل قرار داشت و بانی آن حمام و بوستان و مستغلاتی در همان ناحیه بر آن وقف کرده بود (ابن کثیر، 13/ 194؛نعیمی، 1/ 477-479). علاوه بر سبط ابن جوزی که به تدریس در این بدریه اشتغال داشت، بزرگانی دیگر ـ از فقیهان حنفی چون زکی‌الدین زکریا بن عقبه، صفی‌الدین یحیی بن فرج بن عتاب بصروی، معروف به اسود، و شمس‌الدین محمد بن علی بن هاشم بن جبریل بن ذرع (د731ق) در آنجا تدریس می‌کردند. این مدرسه تا نیمۀ دوم سدۀ 8ق فعالیت آموزشی داشته، و خطبه‌های نماز جمعه در آن ایراد می‌شده است (ابن‌کثیر، همانجا؛ نعیمی، 1/ 479-1/ 481؛ ناصری، همانجا؛ ابن‌عماد، 5/ 267).

مآخذ

ابن‌عماد، عبدالحی، شذرات الذهب، قاهره، 1351ق؛
ابن‌کثیر، البدایة؛
سبط ابن‌جوزی، یوسف، مرآة‌الزمان، حیدرآباددکن، 1371ق/ 1952م؛
صفدی، خلیل، الوافی بالوفیات، ویسبادن، 1974م؛
عبدالمهدی، عبدالجلیل حسن، المدارس فی بیت‌المقدس، عمان، 1981م؛
علیمی، عبدالرحمان، الانس الجلیل بتاریخ القدس والخلیل، عمان، 1972م؛
ناصری طاهری، عبدالله، بیت‌المقدس، شهر پیامبران، تهران، 1367ش؛
نجم، رائف یوسف و دیگران، گنجینه‌های قدس، ترجمۀ صدیقۀ وسمقی، تهران، 1371ش؛
نعیمی، عبدالقادر، ادارس فی تاریخ المدارس، دمشق، 1367ق/ 1948م.

نورالله کسایی