احمدپاشا کوچوک

اَحْمَدْپاشا کوچوک (مق‌ 1046ق/ 1636م)، از امرا و نظامیان آلبانیایی‌تبار عثمانی در زمان سلطان مراد چهارم (حک‌ 1033-1049ق/ 1623-1640م). به سبب کوته اندامی به کوچوک (کوچک) معروف شد. از زادگاه، تاریخ تولد و آغاز زندگی او آگاهی در دست نیست. به عنوان سرباز در جنگ خوتین (شهری کوچک در کنار رود دنیستر) شرکت داشت. پس از آن مشاغلی چون فرمانداری ماردین، و بیگلربیگی و حکومت سیواس و دمشق یافت و برخی شورشها را در این مناطق سرکوب کرد (نعیما، 3/ 290-291؛ محبی، 1/ 385).
مهم‌ترین مأموریت او در حکومت مجددش بر دمشق در 1042ق، سرکوب فخرالدین معین بود که از سالها پیش در سوریه و لبنان سر به شورش برداشته و مدعی استقلال بود (نعیما، همانجا؛ اوزون چارشیلی، 190 / (I)III؛ احدب، 103؛ شدیاق، 1/ 289). برخی منابع بدون ذکر مأخذی، او را از نزدیکان فخرالدین معن و برکشیدۀ او دانسته‌اند که ادارۀ اموالش را در وادی التیم برعهده داشت و چون آمالش تحقق نیافت، به عثمانیان پیوست (همانجاها، EI2, S)، اما مآخذ کهن به این نکته اشاره نکرده‌اند؛ احتمال می‌رود که احمدپاشا در نخستین دورۀ حکومت خود در شام با امیر فخرالدین رابطه داشته است.
احمدپاشا بعد از ورود به دمشق، فرمان پادشاه مبنی بر سرکوب امیر فخرالدین همراه امرای اطراف شام، طرابلس، غزه و نابلس را به امرای نظامی آنجا ابلاغ کرد (محبی، 1/ 386). پس از آن در 12 صفر 1043 به جنگ فخرالدین پرداخت. نخست علی بن معن فرزند فخرالدین را که به کمک پدرش آمده بود، از پای درآورد. آنگاه قلعۀ جزین را که فخرالدین به آنجا پناه برده بود، محاصره کرد و او را به تسلیم وا داشت (همو، 1/ 386-387). فخرالدین را همراه 3 پسرش به استانبول فرستادند و در آنجا به دستور سلطان کشته شد (همو، 1/ 386؛ شدیاق، 1/ 293-294).
احمدپاشا در جریان این لشکرکشی به لبنان، چنان خشونت و بی‌رحمی از خود نشان داد که ترس ناشی از آن در اذهان مردم منجر به ساختن «افسانۀ کوچوک» و «سال کوچوک» گردید و سالها در خاطرۀ مردم آن دیار باقی ماند؛ چنانکه حدود دو قرن بعد که باب عالی بر ضد دروزیها دست به لشکرکشی زد، دوران احمدپاشا را به آنان یادآوری کرد. همچنین احمدپاشا در نظر مردم لبنان به عنوان خائن به ولی‌نعمت خود فخرالدین معن شناخته شده است (EI2, S).
پس از سرکوب آشوبهای لبنان، احمدپاشا از سوی سلطان مراد چهارم مأمور جلوگیری از حملات نیروهای ایران به نواحی مرزی شد. این مأموریت با فرستادن شمشیر مرصع و خلعت و توغ رسمیت یافت (نعیما، 3/ 292-293). احمد بعد از دریافت این فرمان به سوی شهرزور و موصل حرکت کرد، اما به سبب بیماری کاری از پیش نبرد و از ایرانیان شکست خورد و اسیر و کشته شد. او را سپس در دمشق به خاک سپردند (همو، 3/ 293-295؛ محبی، 1/ 388).

مآخذ

احدب، عزیز، فخرالدین الکبیر، بیروت، 1973م؛
شدیاق، طنوس، اخبارالاعیان فی جبل لبنان، به کوشش فؤاد افرام بستانی، بیروت، 1970م؛
محبی، محمدامین، خلاصة الاثر، قاهره، 1284ق؛
نعیما، مصطفى، تاریخ، استانبول، 1281ق؛
نیز:

EI2;
S;
Uzunçarṣılı, İ. H., Osmanlı tarihi, Ankara, 1983.
علی‌اکبر دیانت