انوری

اَنْوَری، سعدالله افندی (د 1209 ق/ 1794م)، وقایع‌نویس و كارمند عالی رتبۀ دربار عثمانی در زمان سلطان مصطفى سوم، عبدالحمید اول و سلطان سلیم سوم. از آنجا كه به هنگام وفات، سن او بیش از 60 سال ذكر شده، تولد او احتمالاً پیش از 1149ق/ 1736 م اتفاق افتاده است. وی در طرابوزان به دنیا آمد (ثریا، 1/ 440-441؛ جودت، 6/ 141) و در استانبول به تحصیل علوم و معارف پرداخت و وارد دربار عثمانی شد و مقام خواجگانی گرفت (همانجاها). از 1182 ق/ 1768م تا پایان عمرش به مشاغلی چون مأمور تشریفات (تشریفاتچی)، كاتب قورخانه (جبه‌چیلر كاتبی)، بازرس موقوفات (موقوفاتچی)، دبیر (تذكره‌چی)، بزرگ دبیر (بویوك تذكره‌چی) و برخی مقامهای دیگر رسید (همانجاها؛ IA, EI2).
با اینهمه، در همین سالها، گاه به استقلال و گاه با حفظ سمت، عنوان وقایع‌نویس رسمی دربار عثمانی (وقعه‌نویس) را در اختیار داشت و 4 بار از وقایع‌نویسی عزل شد (همانجاها). به هنگام جنگ دولت عثمانی با روسیه و اتریش، به میدان جنگ رفت و وظیفۀ خود را در استانبول به ادیب محمد افندی سپرد (جودت، 3/ 426).
انوری در استانبول درگذشت و در گورستان قرجه احمد در اسكودار به خاك سپرده شد (بروسه‌لی، 3/ 23؛ IA). وی به فارسی و عربی تسلط داشت و گاه شعر نیز می‌سرود (ثریا، همانجا؛ جودت، 6/ 141؛ بروسه‌لی، 3/ 22).
از انوری افندی وقایع‌نامه معروف به تاریخ انوری باقی مانده است. جلد اول آن وقایع سالهای 1182- 1188ق/ 1768-1774 م را در بر می‌گیرد. واصف افندی این جلد را با تغییراتی در جلد دوم تاریخ خود آورده است (جودت، 1/ 6؛ IA, EI2). جلد دوم وقایع سالهای 1188-1197ق/ 1774-1783 م را دربرمی‌گیرد (جودت، بروسه‌لی، همانجاها). در برخی از نسخه‌های این جلد، وقایع 8 ماهۀ اول سلطنت سلطان عبدالحمید اول به آن افزوده شده است (IA). جلد سوم شامل وقایع سالهای 1201-1206 ق/ 1787-1792 م است.
در 1242 ق/ 1826 م كتابی به نام تاریخ عثمانی در بولاق به چاپ رسید كه وقایع سالهای 1173-1183 ق/ 1760- 1769 م را در بر می‌گرفت و تألیف آن به انوری نسبت داده شده بود (رنو، 336؛ زنک‌ر، 114)، اما صحت این انتساب در منابع متقدم تأیید نشده است.

مآخذ

بروسه‌لی، محمد طاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، 1342ق؛
ثریا، محمد، سجل عثمانی ( تذكرۀ مشاهیر عثمانیه)، استانبول، 1308 ق؛
جودت، احمد، تاریخ، استانبول، 1309 ق؛
نیز:

EI2;
IA;
Reinaud, J. T., «Notice des ouvrages arabes, persans et turcs imprimés en Égypte», JA, 1831, vol. VIII;
Zenker, J. Th., Manuel de bibliographie orientale, Leipzig, 1846.
محسن جعفری مذهب