ابن صغیر

اِبْنِ صَغیر، مورخ شیعی مذهب مغربی سدۀ 3ق / 9م و مؤلف کتابی در تاریخ رستمیان اباضی مذهب تاهرت. از تاریخ تولد و درگذشت ابن‌صغیر آگاهی نداریم، آنچه مسلم است اینکه وی در دوران حکمرانی ابویقظان و پسرش ابوحاتم رستمی بر تاهرت، می‌زیسته و بر مذهب شیعه بوده و به علویان گرایش داشته است (لویتسکی، 105). شهرت ابن صغیر به سبب تألیف کتاب اخبار فی الائمة الرستمیین است که به تاریخ الائمة الرستمیة بتاهرت نیز معروف است. این اثر یکی از کهن‌ترین مآخذ در تاریخ اباضیان مغرب است (موتیلینسکی، 3). کتاب ابن صغیر برخلاف آثاری چون تاریخ ابوزکریا، طبقات درجینی، و کتاب السیر شمّاخی اثر مسلمانی غیراباضی است که روایات مربوط به خاندان رستمی را جمع‌آوری کرده است (همو، 4). با اینهمه مطالب کتاب بارها مورد استناد مورخانی چون شمّاخی قرار گرفته است (لویتسکی، 105). اگرچه کتاب ابن صغیر تاریخی داستانی و روایی و در واقع نوعی تک‌نگاری دربارۀ تاهرت است که وی روایات آن را از قول رجال اباضی نقل کرده (همو، 106)، اما از دیدگاه شناخت برخی حوادث که مورخان اباضی از آن به سرعت گذشته‌اند، ارزشمند است (موتیلینسکی، همانجا). از آنجا که در این کتاب به رویدادهای خونین سال 296ق / 909م که به تخریب تاهرت به دست داعی ابوعبدلله منجر شد، اشاره نشده است، احتمال می‌رود که ابن صغیر آن را در حدود 290ق نوشته باشد (همانجا). برخی نیز تاریخ تحریر آن را حدود 300ق گفته‌اند (GAS, I / 35;
GAL, S, I / 228). ابن صغیر کتاب خود را با اخبار مربوط به ولایت عبدالرحمن بن رستم آغاز می‌کند (صص 9-16) و پس از ذکر ولایت عبدالوهاب و کشمکشهای دورۀ فرمانروایی او (صص 16-23) و نیز ولایت افلح بن عبدالوهاب (صص 23-30)، ابوبکربن افلح و ابویقظان (صص 30-50)، با شرح دورۀ ابوحاتم و کشمکشهای او با یعقوب بن افلح و روی کار آمدن یعقوب و حاکمیت مجدد ابوحاتم، به پایان می‌برد (صص 50-62).
متن کامل این اثر از روی یگانه نسخۀ آن در الجزایر، همراه با ترجمۀ فرانسوی آن به کوشش موتیلینسکی در 1907م در پاریس چاپ و منتشر شده است.

مآخذ

ابن صغیر، اخبار فی الائمة الرستمیین، به کوشش موتیلینسکی، پاریس، 1907م؛
نیز:

GAL, S;
GAS;
Lewicki, Tadeusz, “Les historiens biographes et traditionnistes Ibādites-Wahbites de l’Afrique du Nord du VIIIe, au XVIe siècle”, Folia Orientalia, Krakow, 1962, vol. III;
Motylinski, C., Préface à Chronique d’Ibn Saghir sur les imams Rostemides de Tahert, Paris. 1907.

علی‌اکبر دیانت