ابن سلیم

اِبْنِ‌سُلَيْم، عبدالله بن احمد بن سليم اسوانی، داعی فاطمی. از تاريخ تولد و وفات وی اطلاعی در دست نيست، ولی بازديدی كه در 365 ق/ 975 م از شهر المريس به عمل آورده (فضل حسن، 38)، حكايت از آن دارد كه در سدۀ 4 ق/ 10 م، می‌زيسته است. ابوالحسن معروف به جوهر صِقِلّی (يا جوهر رومی، د 381 ق/ 991 م) او را برای انجام دادن مأموريتی به نوبه فرستاد. ابن سليم، شاه نوبه را متقاعد كرد كه پرداخت و تحويل بَقْط را (بقط، اسيران يا اموالی را می‌گفتند كه از سرزمين نوبه همه ساله برای حاكم مصر فرستاده می‌شدند، به شرطی كه ميان آنان و مسلمانان صلح برقرار باشد: مقريزی، 3(2)/ 289، 296) كه مدتی مسكوت و متروك مانده بود، از سر گيرد ((EI2. با افزايش توجه اعراب به سودان و رواج يافتن مراوده و روابط بازرگانی در صحرای شرقی عدّۀ زيادی از اين منطقه بازديد كردند، و ابن سليم نيز جزو نخستين گروه بازديدكنندگان بود (فضل حسن، 183). وی به نوبۀ جنوبی يا عَلوه مسافرت كرد، ولی برای بازديد او از سرزمين بُجه (يا بجا) دليلی در دست نيست (EI2) ابن سليم مشاهداتش را از سفرهای خود يادداشت كرده و وقايع تاريخی مربوط به مسلمانان نوبه‌ای را در قرون اوليۀ اسلامی ثبت كرده است (فضل حسن، 190).
تنها اثر ابن سليم كتاب اخبار النّوبة و المُقُرّة و عَلَوة و البُجة و النّيل (مقريزی، 3(2)/ 252؛ GAL, S, I/ 410) است، كه اصل آن از ميان رفته و فقط قسمتهايی از اين كتاب را مقريزی در كتاب الخطط و ابن اياس در نشق الازهار فی عجايب الاقطار نقل كرده‌اند (قس: EI2). مقايسۀ اين دو اثر به روشنی معلوم می‌سازد كه نوشتۀ ابن اياس خلاصه‌ای از نوشتۀ مقريزی است (فضل حسن، همانجا؛ قس: مقريزی، 3(2)/ 252-254). با اينهمه بخشهای موجود، هنوز هم يكی از مآخذ معتبر دربارۀ سرزمينهای شرقی سياهان است (EI2).
ابن سليم در تأليف خود از فواصل آباديها، غذای ساكنان، نحوۀ معاملات پاياپای، كيفيت ادارۀ شهرها (مقريزی، همانجا)، عجايب مناطق و سواحل رود نيل، گياهان، درختان، حيوانات نادرالوجود مانند تمساح و اسب آبی و جز اينها بحث كرده است (همو، 1(1)/ 282-283).
به طور كلی می‌توان گفت نوشته‌های ابن سليم مشتمل بر چهار نوع اطلاعات است: 1. شرح و وصف جغرافيايی شامل بررسيهايی در مورد شهرها و ساكنان ، رودها و كشت و زرع مناطق مورد بحث؛ 2. رويدادهای زمان ابن سليم كه مبتنی بر مشاهدات شايان توجه اوست شامل: باورهای مذهبی، قوانين، نفوذ مسلمانان در المريس و علوه؛ 3. مطالب و سوابق تاريخی در زمينۀ روابط اوليه بين مسلمانان و ساكنان سودان به ويژه دربارۀ بجه. گمان می‌رود ابن سليم آشنايی نسبتاً خوبی با ادبيات تاريخی سودان داشته است؛ 4. حكايت انواع مختلف افسانه‌هايی كه از مناطق و منابع گوناگون سرچشمه گرفته است (فضل حسن، 191-192).

مآخذ

مقريزی ، احمد بن علی، الخطط، به كوشش گاستون ويت، قاهره، 1911 م؛
نيز:

EI2;
Faḍl Ḥasan, Yusuf, The Arabs and the Sudan, Edinburgh, 1967;
GAL, S.
ابوالحسن ديانت