آق شمس الدین

آقْ شَمْسُ‌الدّین، محمد بن حمزه (792-863 ق / 1390 / 1459م)، صوفی و پزشک نامدار. وی را از نوادگان شیخ شهاب‌الدین سهروردی شمرده‌اند، ولی معلوم نیست که مراد، شیخ اشراق است یا شهاب‌الدین فقیه و صوفی بغدادی. در دمشق زاده شد و به هنگام کودکی با پدرش به آناتولی رفت و در آنجا به کسب دانش پرداخت. سپس در مدرسۀ عثمانجِق به تدریس پرداخت. در این هنگام به تصوف گرایید. نخست به خدمت حاج بیرام، صوفی مشهور آن روزگار درآمد. چندی بعد طریقت بگرداند و از تدریس برید و به جست‌وجوی شیخ زین‌الدین خوافی عازم حلب شد؛ اما باز به علت خوابی که دید، به نزد مرشد نخستین بازگشت و ملازمت او را اختیار کرد (ح 830 ق / 1427م) و سپس جانشین او در سلسلۀ پیرامیه شد. دربارۀ پیوستن او به حاج بیرام داستانی نقل کرده‌اند و کشف و کرامات بسیاری به او نسبت داده‌اند (شوکانی، 166- 169؛ طاش کپری‌زاده، 138-140). نیز در باب درمانهای پزشکی او روایاتی نقل شده است. آق شمس‌الدین در فتح قسطنطنیه (857 ق / 1453م) به دعوت سلطان محمد دوم عثمانی (فاتح) او را همراهی کرد. گویا او قبلاً چیرگی سلطان را بر آن شهر پیشگویی کرده بود. وی در اثنای محاصره و فتح قسطنطنیه، به خواهش سلطان محمد، قبر ابوایوب انصاری را که در نخستین یورش مسلمانان به روم شرقی کشته شده بود، در پیرامون آن شهر کشف کرد و سلطان او را بسیار نواخت و در کنار مرقد انصاری، چند زاویه و نیز جامعی برای او ساخت؛ اما شمس‌الدین از اقامت در آنجا سر باز زد و به قصبۀ گوینوک بازگشت و همان‌جا ماند تا درگذشت. از آثار اوست:
1. رسالة فی دوران الصوفیة و رقصهم، دربارۀ رقص و سماع صوفیان؛ 2. رسالة النوریة در تصوف؛ 3. رسالة فی دفع مطاعن‌الصوفیة؛ 4. رسالة مادةالحیاة، در پزشکی، که معالجات مجرب و سودمند خود را در آن گرد آورده است.

مآخذ

اسلام آنسیکلوپدیسی؛
امیرحسین، مناقب آق شمس‌الدین، استانبول، 1301ق، جم ؛
بروسه‌لی، محمدطاهر، عثمانلی مؤلفلری، استانبول، مطبعۀ عامره، 1333ق، 1 / 12-14؛
سعدالدّین، محمد، تاج‌التاریخ، استانبول، مطبعۀ عامره، 1279ق، صص 419-434؛
شوکانی، محمد بن علی، البدرالطالع، قاهره، مطبعة السعادة، 1348ق؛
طاش کپری‌زاده، احمد بن مصطفێ، الشقائق النعمانیة، بیروت، دارالکتاب العربی، 1975م؛
کحاله، عمررضا، معجم‌المؤلفین، بیروت، دار احیاء التراث العربی، ص 265؛
گولپینارلی، عبدالباقی، مولانا جلال‌الدین، ترجمۀ توفیق سبحانی، مؤسسۀ مطالعات و تحقیقات فرهنگی، 1363ش، ص 376.

جعفر شعار