اسعد افندی

اَسْعَدْاَفَنْدی‌، احمد (1153 - 1230ق‌/ 1740 - 1814م‌)، شیخ‌ الاسلام‌ عثمانی‌ در زمان‌ سلیم‌ سوم‌ (حك 1203-1222ق‌/ 1789- 1807م‌) و محمود دوم‌ (حك 1223- 1255ق‌/ 1808- 1839م‌). پدرش‌ محمد صالح‌ نیز شیخ‌الاسلام‌ دورۀ سلطان‌ مصطفی‌ سوم‌ بود (رفعت‌ افندی‌، 119) و به‌ همین‌ سبب‌ به‌ صالح‌زاده‌ (صالح‌زاده‌ قاضی‌) شهرت‌ یافت‌ («دائرة‌المعارف‌...»، XV/ 389). رفعت‌ افندی‌ (همانجا) و به‌ تبع‌ او در علمیه‌ سالنامه‌ سی‌ (ص‌ 569) تاریخ‌ تولد اسعد را 1100ق‌ آورده‌اند كه‌ با توجه‌ به‌ سال‌ درگذشت‌ او (1230ق‌) بسیار بعید می‌نماید كه‌ درست‌ باشد.
احمد پس‌ از تحصیلات‌ اولیه‌، علوم‌ و فنون‌ متداول‌ زمان‌ را فراگرفت‌ و در زمان‌ پدرش‌ در سلك‌ مدرسان‌ درآمد (همانجاها) و به‌ مدرسی‌ مدرسۀ سلیمانیه‌ رسید .(IA) سپس‌ قاضی‌ ازمیر شد (ثریا، 336)، آنگاه‌ به‌ قضای‌ مكه‌ (همانجا) منصوب‌ گردید و سپس‌ به‌ ترتیب‌، قاضی‌ عسكر استانبول‌ (واصف‌، 394 )، آناتولی‌ و روم‌ ایلی‌ شد (رفعت‌ افندی‌، نیز علمیه‌ سالنامه‌ سی‌، همانجاها) و در 1218ق‌ به‌ جای‌ عمر خلوصی‌ به‌ شیخ‌الاسلامی‌ عثمانی‌ رسید (همانجاها؛ جودت‌، 7/ 215؛ كارال‌، V/ 97) و 5/ 3 سال‌ در این‌ مسند بود تا پس‌ از قتل‌ سلطان‌ سلیم‌ در شورش‌ ینی‌ چریها، از مقام‌ خود عزل‌ شد (رفعت‌ افندی‌، همانجا). در 1223ق‌ در زمان‌ سلطنت‌ محمود دوم‌ بار دیگر به‌ شیخ‌ الاسلامی‌ رسید، اما پس‌ از مدتی‌ در جریان‌ شورش‌ بر ضد صدراعظم‌ علمدار مصطفی‌ پاشا، معزول‌ شد و به‌ مغنیسا كه‌ تیول‌ خود او بود، رفت‌ (جودت‌، 9/ 45). او سرانجام‌ در استانبول‌ درگذشت‌ (رفعت‌ افندی‌، 120؛ ثریا، همانجا) و در صحن‌ مسجد سنان‌ آغا در محلۀ فاتح‌ به‌ خاك‌ سپرده‌ شد (همانجاها؛ IA, IV/ 358).
وی‌ در دورۀ اصلاحات‌ سلیم‌ سوم‌ كه‌ در تاریخ‌ عثمانی‌ به‌ «نظام‌ جدید» معروف‌ است‌، با صدور فتوایی‌ مبنی‌ بر مشروعیت‌ این‌ اصلاحات‌، كینۀ ینی‌چریها را كه‌ با این‌ اقدامات‌ مخالف‌ بودند، برانگیخت‌ (رفعت‌ افندی‌، 119-120؛ ثریا، همانجا) و با اصرار آنها از مقام‌ خود معزول‌ شد ( علمیه‌ سالنامه‌سی‌، همانجا). وی‌ یكی‌ از امضا كنندگان‌ سند اتحاد میان‌ رجال‌ و سلطان‌ عثمانی‌ بود (راسم‌، 4/ 1538- 1539). دو نمونه‌ از فتاوای‌ وی‌ در علمیه‌ سالنامه‌ سی‌ (ص‌ 570) مندرج‌ است‌.

مآخذ

ثریا، محمد، سجل‌ عثمانی‌ (تذكرۀ مشاهیر عثمانیه‌)، استانبول‌، 1308ق‌؛
جودت‌، احمد، تاریخ‌، استانبول‌، 1309ق‌؛
راسم‌، احمد، عثمانلی‌ تاریخی‌، استانبول‌، 1328-1330ق‌؛
رفعت‌ افندی‌، دوحۀ المشایخ‌، استانبول‌، چ‌ سنگی‌؛
علمیه‌ سالنامه‌ سی‌، استانبول‌، 1334؛
نیز:

IA;
Karal, E.Z., Osmanli tarihi, Ankara, 1983;
Türk ansiklopedisi, Ankara, 1968;
Vasif, A., Mehasinü'l- asar ve hakāikü'l- ahbar, Istanbul, 1978.
علی‌ اكبر دیانت‌