اقصری

اَقْصُری، ابوالحجاج یوسف بن عبدالرحیم بن غُزی قرشی مهدوی (د 642 ق / 1244 م)، عارف، زاهد و از مشایخ صوفیۀ مصر، منسوب به اقصر، شهری در سواحل شرقی رود نیل. از تاریخ ولادت و جزئیات زندگی او اطلاع دقیقی در دست نیست، تنها می‌دانیم كه ابتدا به شغل دیوانی اشتغال داشته، سپس به تصوف روی آورده، و مرید عبدالرزاق، شاگرد ابومَدین مغربی، شده است (ادفوی، 723؛ شعرانی، 1 / 157). به گفتۀ ادفوی، وی محضر عبدالرحیم ابن حجون (د 592 ق) را نیز درك كرده بود (همانجا).
از شاگردان او می‌توان از علی ادفوی، علی بن بدران، شماس سفطی، ابراهیم فاوی، برهان كبیر، بدر دمشقی و مفرّج دمامینی نام برد (ادفوی، همانجا؛ ابن ملقن، 481).
وی در اقصر درگذشت و در همانجا به خاك سپرده شد (ادفوی، 724؛ ابن بطوطه، 1 / 70؛ سیوطی، 1 / 518؛ ابن ایاس، 1(1) / 276؛ شعرانی، همانجا). فرزند او نجم‌الدین احمد پس از درگذشت پدر بر مزار او ضریحی ساخت (ادفوی، 154؛ ابن‌ملقن، 482؛ شعرانی، همانجا). به سبب اعتقادی كه مردم در زمان حیات اقصری به وی یافته بودند، پس از درگذشت او نیز بسیاری به زیارت مزار وی می‌آمدند (نك‌ : ادفوی، 724؛ ابن ملقن، 481؛ نبهانی، 2 / 531). كراماتی به او نسبت داده‌اند و به معراج او در شب نیمۀ شعبان معتقدند و همه ساله این شب را جشن می‌گیرند (ادفوی، ابن ملقن، همانجاها؛ نیز نك‌ : نویری، 1 / 13).
از سخنانی كه از اقصری در كتب صوفیه نقل شده، چنین بر می‌آید كه او اهل وجد و سماع بوده، و در حال وجد به شعر سرودن نیز می‌پرداخته است (نك‌ : شعرانی، 1 / 158- 159).
تنها اثری كه از اقصری باقی مانده، ارجوزه‌ای است در توحید شامل 328‘1بیت متضمن اصول دین و ادلۀ توحید كه ابوعلی عمر بن ابی عبدالله سكونی اشبیلی، شرحی بر ابیات آن نوشته است. نسخۀ خطی این منظومه در كتابخانۀ عمومی رباط، و شرح آن در دارالكتب مصر موجود است ( خدیویه، 7 / 236؛ علوش، 1(2) / 249).

مآخذ

ابن ایاس، محمد، بدائع الزهور فی وقائع الدهور، به كوشش محمد مصطفى، قاهره، 1402 ق / 1982 م؛ ابن بطوطه، رحلة، به كوشش محمد عبدالمنعم عریان، بیروت، 1407 ق / 1987 م؛ ابن ملقن، عمر، طبقات الاولیاء، به كوشش نورالدین شریبه، بیروت، 1406 ق / 1986م؛ ادفوی، جعفر، الطالع السعید، به كوشش سعد محمد حسن، قاهره، 1386 ق / 1966 م؛ خدیویه، فهرست؛ سیوطی، حسن المحاضرة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، داراحیاء الكتب العربیه، 1387 ق / 1967 م؛ شعرانی، عبدالوهاب، الطبقات الكبرى، قاهره، 1374 ق / 1954 م؛ علوش، ی. س. و عبدالله رجراجی، فهرس المخطوطات العربیة، پاریس، 1954 م؛ نبهانی، یوسف، جامع كرامات الاولیاء، به كوشش ابراهیم عطوه عوض، دارالفكر، 1409ق / 1989 م؛ نویری، محمد، الالمام، به كوشش اتین كومب و عزیز سوریال عطیه، حیدرآباددكن، 1388 ق / 1968 م.

ابوالفضل ابراهیمی