بسطامی، شهاب الدین

بَسْطامی‌، شهاب‌الدین‌ (د 823ق‌ / 1420م‌)، معروف‌ به‌ شهاب‌الدین‌ خیابانی‌، عالم‌ و صوفی‌ عصر تیموری‌ در هرات‌. تاریخ‌ و محل‌ تولد او دانسته‌ نیست‌. از شهرت بسطامی‌ وی‌، چنین‌ برمی‌آید كه‌ از اهالی‌ بسطام‌ بوده‌، یا مدتی‌ در آن‌ شهر زیسته‌، و یا به‌ خاندانی‌ بسطامی‌ منسوب‌ بوده‌ است‌. او نخست‌ به‌ فراگیری‌ علوم‌ دینی‌ پرداخت‌ و نزد استادانی‌ چون‌ قطب‌الدین‌یحیی‌ جامی‌، قوام‌الدین‌ بسطامی‌ و جلال‌الدین‌ كرمانی‌ حدیث‌ و فقه‌ آموخت‌، سپس‌ به‌ زهد گرایید و در سلك‌ صوفیان‌ درآمد و در این‌ مقام‌ آوازه‌ای‌ بلند یافت‌. شهرت‌ و منزلت‌ او مریدان‌ بسیاری‌ را به‌ سویش‌ كشانید و حتی‌ اعتماد و احترام‌ كسانی‌ چون‌ امیرتیمور را به‌ وی‌ جلب‌ كرد، تا آنجا كه‌ گویند: امیر تیمور شفاعت‌ او را در حق‌ مردم‌ هرات‌ پذیرفت‌ و ایشان‌ را به‌ وی‌ بخشید (واعظ، 69 -70).
دو خانقاه‌ برای‌ مریدان‌ شیخ‌ ساخته‌ شد كه‌ یكی‌ از آنها به‌ دستور ملك‌ معزالدین‌ حسین‌ كُرت‌ در محلۀ خیابان‌ هرات‌، و دیگری‌ به‌ دستور همسر میرانشاه‌ در محله بازار خوش‌ آن‌ شهر بنا گردید (همو، 70؛ نیز نك‌ : خواندمیر، 192). گفته‌ می‌شود كه‌ بسطامی‌ خود هرگز در این‌ خانقاهها قدم‌ نمی‌گذاشت‌ و حتی‌ در مدارسی كه برخی از بزرگان برای وی ساخته بودند، درس‌ نمی‌گفت‌ (واعظ، همانجا). گویا وی‌ آثاری‌ نیز در علوم‌ ظاهر و باطن‌ داشته‌ كه‌ بر جای‌ نمانده‌ است‌ (نك‌ : همو، 69).
بنابر گفتۀ فصیح‌ خوافی‌ وفات‌ او در اواخر سال‌ 823ق‌ بوده‌، و در مقبره فخرالدین‌ رازی‌ در محلۀ خیابان‌ به‌ خاك‌ سپرده‌ شده‌ است (نك‌ : 3 / 244؛ فكری‌، 75)، ولی واعظ درگذشت او را در 807ق‌ نوشته‌ است‌ (ص‌ 70).

مآخذ

خواندمیر، غیاث‌الدین‌، مآثر الملوك‌، به‌ كوشش‌ هاشم‌ محدث‌، تهران‌، 1372ش‌؛
فصیح‌ خوافی‌، احمد، مجمل‌ فصیحی‌، به‌ كوشش‌ محمود فرخ‌، مشهد، 1339ش‌؛
فكری‌ سلجوقی‌، خیابان‌، كابل‌، 1343ش‌؛
واعظ، عبدالله‌، مقصد الاقبال‌ سلطانیه‌، به‌ كوشش‌ نجیب‌ مایل‌ هروی‌، تهران‌، 1351ش‌.

فاطمه‌ سلمان‌زاده‌