نویسنده (ها) :
محمدجواد شمس
آخرین بروز رسانی : سه شنبه 20 خرداد 1399 تاریخچه مقاله
بَدَخْشی، ملا محمد (د 922ق یا 923ق/ 1516 یا 1517م)، از صوفیان حنفی سلسلۀ نقشبندیه. نسبت وی به صورت بَلَخشی نیز آمده (ﻧﻜ : غزّی، 1/ 89؛ نبهانی، 1/ 294). او در بدخشان به دنیا آمد و همانجا نزد عمویش به آموختن بخشی از قرآن پرداخت (غزی، همانجا؛ نبهانی، 1/ 295؛ طاش كوپریزاده، 358). پس از آنجا به دمشق رفت و در آنجا به جمع مریدان مولانا زاده شیخ محمدعبدالله اتراری، مشهور به «ابن مولـﻰ اترارای» از خلفای شیخ عبیدالله احرار (د 895ق/ 1490م) پیوست و پس از وفات شیخ با عنوان خلیفۀ او به ارشاد مریدان پرداخت و پس از وفات شیخ با عنوان خلیفۀ او به ارشاد مریدان پرداخت و طریق ترك دنیا و تجرد را در پیش گرفت (سعدالدین، 2/ 584-585؛ طاش كوپریزاده، 357؛ غزی، همانجا؛ خانی، 172). بدخشی را از معتقدان محییالدین ابن عربی دانستهاند (غزی، همانجا)، و نیز گفتهاند كه وی بر خواطر وقوف داشت و بدون سعی در كسب علوم ظاهری، از طریق كشف و الهام به حقایقی دست یافته بود و به همین دلیل، مریدان خود را از مطالعه و تحصیل علوم ظاهری منع میكرد (طاش كوپریزاده، 357-358؛ غزی، 1/ 89-90؛ نبهانی، 1/ 294-295). خواجه محمدقاسم (از نوادگان خواجه عبیدالله احرار) كه با ملامحمد بدخشی و ملااسماعیل شروانی (د 942ق/ 1535م) از مریدان خواجه عبیدالله احرار در دمشق مصاحبت داشته، از اختلافات نظر آن دو دربارۀ فراگیری علومظاهری و همچنین از ارتباط میان آن دو و اشتیاق ملااسماعیل به دیدار ملامحمد یاد كرده است (ﻧﻜ : سعدالدین، 2/ 585-586؛ طاش كوپریزاده، غزی، همانجاها). سلطان سلیم عثمانی هنگام فتح دمشق دوبار در مجلس بدخشی حاضر شد كه در بار دوم شیخسلطان را به رعایت حقوق مردم سفارش كرد (ﻧﻜ : ابنطولون، اعلام...، 287-288؛ سعدالدین، 2/ 586؛ طاش كوپریزاده، 357؛ غزی، 1/ 89؛ خانی، همانجا). از آنجا كه بدخشی مخالف فراگیری علوم و نیز مطالعۀ كتب بود، طبعاً اثری از خود بر جای نگذاشته است. از احوال مریدان و خلفای وی نیز اطلاعی در دست نیست. وی در قبرستان صالحیه دمشق در پایین قبر ابنعربی (د 638ق/ 1240م) به خاك سپرده شد (ﻧﻜ : ابنطولون، القلائد...، 1/ 122؛ «دائرۃالمعارف...»، V/ 2939.