نویسنده (ها) :
بخش عرفان
آخرین بروز رسانی : سه شنبه 20 خرداد 1399 تاریخچه مقاله
بالی اَفَنْدی (د صفر 960/ فوریۀ 1553)، معروف به صوفیَّوی (صوفیهلی)، متصوف عثمانی. بالی در استرومچه که امروزه در خاک آلبانی قرار دارد، متولد شد: سپس درشهر صوفیه ـ بلغارستان ـ اقامت گزید و اشتهارش به صوفیوی از همینروست. وی در همان شهر به تحصیل پرداخت (مجدی، 521؛ بروسهلی، 1/ 42)؛ سپس به استانبول رفت و در زمرۀ مریدان شیخ قاسم چپلی ــ که در روستای بابانقاش در نزدیکی استانبول مدفون است ــ قرار رفت و خلیفۀ او شد (همانجا، ثریا، 2/ 4). از این رو، به خلیفة الصوفیوی نیز معروف است (ﻧﮑ: GAL, S, I/ 793؛ کحاله، 3/ 38). سلطان سلیمان قانونی به وی توجهی خاص داشت، چنانکه در برخی از لشکرکشیها نیز همراه سلطان بود (مجدی، 522؛ ثریا، همانجا). بالی افندی بعدها به طریقت خلوتیه پیوست و از مشایخ این طریقت گردید و مریدان بسیار تربیت کرد («دائرةالمعارف زبان...»، I/ 305). وی سرانجام در شهر صوفیه درگذشت و در محلی به نام «صلاحیه» به خاک سپرده شد. عبدالرحمان بن عبدالعزیز که از قضات آن روزگار بود، مسجد و زاویهای بر آرامگاه او بنا نمود (مجدی، ثریا، همانجاها).
آثار
از بالیافندی آثاری چند در عرفان برجا مانده است: 1. اطوار سبعه، رسالهای است در اطوار سبعۀ صوفیان که آن را اصول فقر نیز نامیدهاند (بروسهلی، همانجا؛ بغدادی، 1/ 230). نسخهای از این رساله در کتابخانۀ سلیمانیه (ﺷﻤ 72/ 297) موجود است («فهرست...»، 21). 2. رسالۀ قضا و قدر (مجدی، 521؛ بروسهلی، همانجا؛ حاجی خلیفه، 1/ 883؛ کحاله، همانجا). نسخۀ خطی آن در کتابخانۀ سلیمانیه (بخش دارالمثنوی، ﺷﻤ 2/ 55) نگاهداری میشود («داﺋرةالمعارف دیانت...»، V/ 21). 3. رسالةالتصوف. نسخهای از آن (ﺷﻣ 3/ 433) در بخش طاهر آقا در کتابخانۀ سلیمانیه موجود است (همانجا). 4. شرح فصوص الحکم محییالدین ابنعربی، که مشهورترین اثر بالیافندی است. این شرح که به زبان ترکی است (ﻧﮑ: مجدی، 522؛ حاجیخلیفه، 2/ 1263؛ بروسهلی، همانجا؛ GAS, S, I/ 792-793)، در میان شروح مختلف فصوص الحکم از اهمیت خاصی برخوردار است (ابراهیمیدینانی، 29-30). این اثر در 1309ق در استانبول چاپ شده است. 5. شرح حدیثکنت کنزاً مخفیاً (حاجیخلیفه، 2/ 1040؛ بروسهلی، همانجا)، که نسخۀ خطی آن درکتابخانۀ سلیمانیۀ استانبول (ﺷﻤ 1864) نگهداری میشود («دائرةالمعارف دیانت»، همانجا).
از دیگر آثار وی قصۀ ابراهیم علیهالسلام، واردات، مجموعةالنصایح، و برخی اشعار صوفیانه (برای نسخ آنها، ﻧﮑ: همانجا) را میتوان نام برد.
GAL, S; Türk dili ve edebiyat ansiklopedidi, Istanbul, 1977; Türkiye diyanet vakf ı İslam ansiklopedisi, Istanbul, 1992; Türkiye yazmaları toplu kataloğu, Ankara, 1981. بخش عرفان