ابوعلی سیاه مروزی

اَبوعَلیِ سیاهِ مَرْوَزی (د 424 ق / 1033 م)، از عرفای خراسان. اگرچه وی را عارفی صاحب نام (نک‌ : هجویری، 418؛ محمد بن منور، 1 / 167- 168، 238) و از بزرگان مشایخ مرو دانسته‌اند (همو، 1 / 167؛ میبدی، 1 / 652؛ جامی، 290)، لیکن از احوال او اطلاع چندانی دردست نیست.
ابوعلی در مرو می‌زیسته (نک‌ : هجویری، همانجا؛ انصاری، 308، 501) و بنا بر آنچه عطار دربارۀ او آورده، وی مردی امی بوده است و خواندن و نوشتن نمی‌دانسته است (ص 8). گفته‌اند کار و پیشه‌ای نداشته است (میبدی، 3 / 534، 4 / 325)، ولی به گفتۀ جامی (همانجا) وی در آغاز به دهقانی مشغول بوده و حکایتی از این دوران زندگانی او در نفحات الانس آمده است (همانجا).
گرچه پیر و راهنمای او در طریقت معلوم نیست، لیکن ظاهراً وی از دوران جوانی با صوفیان معروف زمان خود ارتباط داشته و از مصاحبت ابوعلی دقاق بهره‌ور بوده است (نک‌ : میبدی، جامی، همانجاها). مؤلفان صوفیه در دوره‌های بعد از او با تکریم فراوان یاد می‌کنند، چنانکه او را «یگانۀ عصر» (میبدی، 1 / 652) و «مهتر دین» (همو، 4 / 243) خوانده‌اند و خواجه عبدالله انصاری همواره در آرزوی دیدار او بوده است (ص 308). کراماتی که از او نقل کرده‌اند (نک‌ : هجویری، 259، 264؛ میبدی، 1 / 533، 4 / 243-244؛ جامی، همانجا)، حکایت از آن دارد که مردم نسبت به او اعتقادی خاص داشته‌اند. وی در مرو پیر و سرآمد صوفیان بوده و مجالس خاص داشته است (انصاری، 501) و ابوسعید ابوالخیر در سفری که به مرو کرده بود، با او دیدار داشت، لیکن ظاهراً هیچ‌یک از آن دو چنانکه بایست از این دیدار خوشدل نبوده‌اند (نک‌ : محمد بن منور، 1 / 167- 168). به گفتۀ جامی (همانجا)، وفات ابوعلی در مرو اتفاق افتاد.
فرزند او، ابوالحسن علی نیز از بزرگان صوفیۀ خراسان بوده و هجویری او را در «علو همت و صدق و فراست» یگانۀ روزگار خود شمرده است (ص 216).

مآخذ

انصاری هروی، خواجه، عبدالله، طبقات الصوفیه، به کوشش عبدالحی حبیبی، کابل، 1341 ش؛
جامی، عبدالرحمن، نفحات الانس، به کوشش مهدی توحیدی‌پور، تهران، 1336 ش؛
عطار، فریدالدین، تذکرة الاولیاء، به کوشش محمد استعلامی، تهران، 1360 ش؛
محمد بن منور، اسرار التوحید، به کوشش محمدرضا شفیعی کدکنی، تهران، 1366 ش؛
میبدی، ابوالفضل، کشف الاسرار وعدة الابرار، به کوشش علی‌اصغر حکمت، تهران، 1357 ش؛
هجویری، علی‌ بن عثمان، کشف المحجوب، به کوشش ژوکوفسکی، لنینگراد، 1926 م.

بخش عرفان