امیدی تهرانی

اُمیدیِ تِهْرانی، ارجاسب، ملقب به سعدالدین و ركن‌الدین (864- 929 ق/ 1460-1523 م)، فرزند شیخعلی تهرانی، شاعر قصیده‌سرا و پزشك معاصر شاه اسماعیل اول صفوی. وی در تهران به دنیا آمد (سام میرزا، 173) و در اوایل جوانی به شیراز رفت و در محضر جلال‌الدین دوانی (830- 908ق)، به فراگیری علوم، از جمله طب پرداخت و از استاد خود، نام «مسعود» و تخلص «امیدی» گرفت (همانجا؛ فخرالزمانی، 141).
امیدی در طول عمر خود سفرهای مختلفی به شهرهای اصفهان، قم، كاشان، تبریز و هرات كرد (نک‌ : امیدی، گ 14 ب ـ 15 الف؛ خان، شم‌ 100، ص 19-20). وی چندتن از وزیران صفویه، مانند امیریاراحمد اصفهانی، ملقب به نجم ثانی را ستوده است ( جهانگشای ... ، 305؛ فخرالزمانی، 141-142). سروده‌های امیدی در ستایش پیامبر(ص) و اهل بیت به ویژه امام علی (ع) (امیدی، گ 9 الف، 13 الف؛ نصرآبادی، 526)، نشان از اعتقاد وی به دین اسلام و مذهب تشیع دارد.
امیدی در 929 ق، پس از مدتها دوری از زادگاه خویش، به تهران بازگشت و در همین سال به تحریك شاه قوام‌الدین نوربخشی، پیشوای فرقۀ نوربخشیه كه طمع در باغ او كرده بود، به قتل رسید و در طرشت تهران به خاك سپرده شد (فخرالزمانی، 146-147؛ خواندمیر، 4/ 612؛ اوحدی، 1032).

آثـار

از امیدی تهرانی، دیوانی شامل قصیده، غزل، قطعه و رباعی، یك ساقی نامۀ مختصر و دو بیت از یك مثنوی، باقی مانده است (خان، شم‌ 101، ص 23-24، 27- 28)، از دیوان امیدی دست‌نوشته‌های بسیاری برجاست (نک‌ : منزوی، خطی، 3/ 2233-2234؛ خطی مشترك، 9/ 1994). وی از نخستین كسانی است كه به پیروی از حافظ به سرودن ساقی‌نامه پرداخته است. ساقی نامۀ امیدی در تذكره‌هایی مانند میخانه (نک‌ : فخرالزمانی، 148-150) و آتشكده (نک‌ : آذر، 217- 218)، به تمامی یا به اختصار آمده است. زنوزی با نقل دو بیت از یك مثنوی متعلق به امیدی، آن را اثری مستقل، ولی ناتمام به شمار آورده است (نک‌ : خان، شم‌ 101، ص 27).

مآخذ

آذربیگدلی، لطفعلی، آتشكده، به كوشش جعفر شهیدی، تهران، 1337 ش؛
امیدی تهرانی، دیوان، نسخۀ خطی كتابخانۀ ملی ملك، شم‌ 5307؛
اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی كتابخانۀ ملی ملك، شم‌ 5324؛
جهانگشای خاقان، به كوشش الله دتا مضطر، اسلام‌آباد، 1986 م؛
خان، محمدصدیق، «امیدی تهرانی»، هلال، كراچی، شم‌ 100، 1348ش، شم‌ 101، 1349ش؛
خواندمیر، غیاث‌الدین، حبیب‌السیر، تهران، 1362ش؛
سام میرزا صفوی، تحفۀ سامی، به كوشش ركن‌الدین همایون فرخ، تهران، 1347 ش؛
فخرالزمانی، عبدالنبی، تذكرۀ میخانه، به كوشش احمد گلچین معانی، تهران، 1352ش؛
منزوی، خطی؛
همو، خطی مشترك؛
نصرآبادی، محمدطاهر، تذكره، به كوشش وحید دستگردی، تهران، 1361 ش.

نسترن ریحانی منفرد