الفت شیرازی

اُلْفَتِ شیرازی، محمود، شاعر سدۀ 13ق/ 19م و از ندیمان فتحعلی شاه قاجار. تخلص او را افزون بر الفت، ساغر نیز نوشته‌اند (دیوان بیگی، 1/ 722؛ حسینی، 2/ 971). از زندگی او آگاهی اندکی در دست است و در مآخذ موجود به تاریخ تولد و وفات وی اشاره‌ای نشده است. او در شیراز می‌زیست و از خادمان محمد حسین آصفی، یکی از اشراف شیراز بود. وی از نوخاستگی در محافل بزرگان آوازه‌ای یافته بود، تا آنجا که فتحعلی شاه او را به دربار خود در تهران فراخواند و در زمرۀ مقربان خاص خویش آورد (نواب، 401؛ هدایت، 5/ 930؛ دیوان بیگی، همانجا؛ رکن‌زاده، 1/ 309).
در برخی از غزلهای فتحعلی شاه از الفت به گونه‌ای یاد شده است که میزان دلبستگی شاه به وی در آنها مشهود است (ص 166، 211، 227، 249، 255)؛ با اینهمه، پس از چندی فتحعلی شاه بر الفت خشم گرفت و فرمان داد تا چشمهایش را کور کردند و زبانش را بریدند. الفت با درماندگی به شیراز بازگشت و انزوا گزید و چندی بعد درگذشت (نواب، هدایت، دیوان بیگی، رکن‌زاده، همانجاها؛ احمد میرزا، 133). ظاهراً فتحعلی شاه بعداً از رفتار خود با الفت پشیمان شده بود، با غم هجرش می‌ساخت و در حسرت او روزگار به سر می‌برد (ص 255).
به نظر می‌رسد تا زمانی که الفت در دربار قاجار می‌زیسته، هیچ گاه به عنوان شاعر شناخته نمی‌شده، و تنها پس از مراجعت به شیراز، به شاعری روی آورده است، زیرا اولاً فاضل گروسی که گزارش دقیقی از شاعران دربار فتحعلی شاه ارائه کرده، نامی از وی به میان نیاورده است؛ ثانیاً ابیات پراکنده‌ای که از وی در دست است، پس از نابینایی وی سروده شده، و همه در شکایت از روزگار، و اشاره به ظلمی است که در دربار قاجار بر او رفته است (نک‌ : نواب، دیوان بیگی، همانجاها؛ هلاکو، 10؛ احمد میرزا، همانجا؛ داور، 574-575).
از الفت تاکنون دیوانی به دست نیامده است، اما به واسطۀ آنکه دیوان بیگی، تخلص او را ساغر نوشته است (همانجا)، برخی از معاصران به اشتباه، دیوان شعری را که ظاهراً متعلق به ساغر شیرازی است و نسخه‌ای از آن در کتابخانۀ ملی ملک موجود است، به وی نسبت داده‌اند (نک‌ : آقابزرگ، 9(1)/ 90).

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛
احمد میرزا قاجار، تاریخ عضدی، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1355ش؛
حسینی فسایی، حسن، فارس نامۀ ناصری، به کوشش منصور رستگار فسایی، تهران، 1367 ش؛
داور، محمد مفید، مرآت الفصاحه، به کوشش محمود طاووسی، شیراز، 1371 ش؛
دیوان بیگی شیرزای، احمد، حدیقةالشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، 1364 ش؛
رکن‌زادۀ آدمیت، محمد حسین، دانشمندان و سخن سرایان فارس، تهران، 1337 ش؛
فاضل گروسی، انجمن خاقان، تهران، 1376ش؛
فتحعلی شاه قاجار، دیوان، به کوشش حسن گل محمدی، تهران، 1370ش؛
نواب شیرازی، علی اکبر، تذکرۀ دلگشا، به کوشش منصور رستگار فسایی، شیراز، 1371 ش؛
هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، 1340 ش؛
هلاکو، قاجار، مصطبۀ خراب، به کوشش خیام‌پور، تبریز، 1344 ش.

کیانوش صدیق