اتحاد مشرقی

اِتِّحادِ مَشْرِقی، روزنامه‌ای (هفتگی) به زبانهای فارسی و پشتو كه در سالهای 1298-1336 ش / 1920- 1958 م در جلال‌آباد، مركز استان مشرقی (ننگرهار كنونی) افغانستان انتشار می‌یافت. در حوت (اسفند) 1298 پس از جنگ استقلال، ‌جرگه‌ای (انجمنی) از قبایل مختلف افغان تشكیل شد كه همۀ قبایل مشرقی در آن با هم اتحاد كردند و بیرقهای ملی به هر یك از آنان سپرده شد. اتحاد مشرقی به یاد همین رویداد تاریخی پا گرفت و در نخستین شمارۀ آن شرح تشكیل این گردهمایی و تقسیم بیرقها به چاپ رسید (جویا، 78- 79).
نخستین شمارۀ‌ این روزنامه در 2 جمادی الآخر 1338 (3 اسفند 1298یا 22 فوریۀ 1920) در 4 صفحه با قطع تقریبی 25×5 / 32 سانتی‌متر در جلال‌آباد منتشر شد. بر سمت راست پیشانی آن به ترتیب بسمله، كلمۀ طیبه، آیۀ‌ شریفۀ نصر در سطر اول، نام پادشاه وقت (امیر امان‌الله الغازی)، نشان دولت، یعنی محراب و منبر در میان پرتوهای خورشید، و نام روزنامه در سطر دوم، و آیۀ جهاد (فتح / 48 / 28- 29) در سطر سوم چاپ شده بود (آهنگ، 1 / 111، 113-116). این نشریه در آغاز به فارسی بود، ولی گاه‌گاه برخی اشعار و مطالب پشتو هم در آن درج می‌شد (همو، 1 / 114؛ مایل، 4).
این روزنامه در سالهای اول به چاپ سنگی انتشار می‌یافت و در 1307 ش مدتی به حروف چینی دستی در شركت رفیق چاپ می‌شد. چاپ و انتشار اتحاد مشرقی در اغتشاش داخلی چندی متوقف ماند، ولی بار دیگر در 8 حوت 1308 با چاپ سنگی ادامه یافت و به طریق هفتگی و گاهی هفته‌ای دوبار منتشر می‌شد (جویا، همانجا). محمد كاظم آهنگ برخی از شماره‌های اتحاد مشرقی را از لحاظ مطالب و فن روزنامه‌نگاری مورد بررسی و نقد قرار داده است (1 / 114-117).
نخستین مدیر مسئول این روزنامه میرزا شاهرخ خان بود كه مدتی كوتاه آن را اداره كرد (جویا، 79). جز جویا كه قدیم‌ترین مأخذ ماست، همۀ منابع كُشكَكی را نخستین مدیر مسئول آن دانسته‌اند. پس از او به‌ترتیب محمد بشیر، عبدالجبار و محمد امین خوگیانی و شمس‌الدین خان قلعتكی و دیگران مسئولیت اداره و نشر آن را بر عهده داشتند. سرور جویا كه از روزنامه‌نگاران پرسابقۀ افغانستان بوده است، از فعالیتهای مطبوعاتی و زحمات برهان‌الدین كشككی ستایش كرده و نوشته است كه در 4 سال دورۀ ‌مسئولیت او اتحاد مشرقی برگزیده‌ترین روزنامه در شهرستانهای افغانستان بود، تا آنجا كه بیشتر نویسندگان جوان كابل هم با آن همكاری داشتند (همانجا).
اتحاد مشرقی در آن سالها، با توجه به موقعیت جلال‌آباد كه در مسیر یگانه گذرگاه هیأتها و نمایندگان سیاسی واقع بود، و حسن استفادۀ مسئولان آن از این موقعیت، از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود. مدیر مسئول این روزنامه با سفیران و هیأتهایی كه از جلال‌آباد می‌گذشتند، گفت‌وگو داشت و گزارش این گفت و گوها را در روزنامه چاپ می‌كرد؛ بدین‌سان، اتحاد مشرقی در این زمینه حاوی تازه‌ترین اخبار در میان جراید كشور بود (دائرة المعارف آریانا).
مطالب این روزنامه را مقالات سیاسی، اخلاقی و دینی و اخبار داخلی و خارجی تشكیل می‌داد. بیشتر اخبار خارجی را از جراید و روزنامه‌های ایرانی، عربی و هندی و جز آنها می‌گرفت و مآخذ را هم نام می‌برد (آهنگ، 1 / 114؛ دانشنامه).
اتحاد مشرقی، مانند بیشتر جراید و روزنامه‌های افغانستان، نشریه‌ای دولتی بود. مدیر مسئول آن را دولت تعیین می‌كرد و با هزینه و نظارت دولت انتشار می‌یافت و حاوی تبلیغات دولتی و گفتارهای رجال دولت نیز بود (همانجا). از این روزنامه در مطبعات ایران نیز یاد شده (ویلبر، 486؛ صدرهاشمی، 1 / 50). روزنامۀ ‌ننگرهار كه اكنون به زبان پشتو در جلال‌آباد منتشر می‌شود، جانشین اتحاد مشرقی است (مایل، همانجا).

مآخذ

آهنگ، محمد كاظم، سیر ژرونالیزم در افغانستان، كابل، 1349 ش؛
جویا، سرور، «مطبوعات و نشریات ما»، ‌كابل، كابل، 1311 ش، س 2، شم‌ ‌3؛
دانشنامه؛
دائرةالمعارف آریانا، كابل، 1330 ش؛
صدر هاشمی، محمد، تاریخ جراید و مجلات ایران، اصفهان، 1327 ش؛
قرآن مجید؛
مایل هروی، رضا، معرفی روزنامه‌ها و جراید و مجلات افغانستان، پروان، 1341 ش؛
ویلبر، دانولد، «مطبوعات افغانستان»، دانش، تهران، 1330 ش، س 2، شم‌ ‌9.