ابوالفرج سجزی

اَبوالْفَرَجِ سِجْزی (سگزی)، شاعر ایرانی اواخرسدۀ 4 ق / 10 م. ابوالفرج چنانكه از نسبتش پیداست، سیستانی تبار بوده است. به گفتۀ دولتشاه سمرقندی كه مهم‌ترین مأخذ برای زندگی و احوال ابوالفرج سجزی به‌شمار می‌رود، وی در روزگار امیر ابوعلی محمد بن ابی الحسن بن ابراهیم سیمجور دواتی (حك‌ 378-387 ق / 988-997 م)، به شاعری مشهور شد و به دستگاه سیمجوریان راه یافت و به مدح بزرگان آل سیمجور پرداخت و از انعام و اكرام بسیار آنان برخوردار شد و به حشمت و شهرت رسید (ص 33).
گفته‌اند درجنگهایی كه بر سر تصاحب خراسان میان سیمجوریان و غزنویان درگرفت، ابوالفرج به فرمان سیمجوریان، آل سبكتكین را در اشعار خود هجو كرد. از این‌رو، چون ابوعلی شكست خورد (384 ق / 994 م) و كشته شد (گردیزی، 371، 374- 375)، خشم سلطان محمود دامان ابوالفرج را گرفت و فرمان به قتل و مصادرۀ دارایی وی داد، اما شاگرد وی عنصری (د 431 ق / 1040 م) به شفاعت از او برخاست. سلطان از گناه وی درگذشت و اختیار او و داراییش را به عنصری واگذاشت. عنصری پس از برآورد دارایی وی، نیمی از آن را به خود او بازگرداند. از این‌روی، ابوالفرج قصایدی در مدح عنصری سرود (دولتشاه، 33- 34) كه چیزی از آنها برجای نمانده است.
به نوشتۀ دولتشاه، ابوالفرج شاعری بسیار توانا و صاحب سبك بوده و بر شاعران بزرگی چون عنصری و منوچهری سمت استادی داشته است (ص 33)، ولی در دیوانهای موجود عنصری و منوچهری یادی از ابوالفرج به میان نیامده است.
گرچه دولتشاه به اشعار و قصایدی كه ابوالفرج در هجو غزنویان و مدح عنصری سروده، اشاره می‌كند (همانجا) و اوحدی نیز خبر می‌دهد كه خود 200 قصیده از وی را دیده است (ص 23)، ولی اكنون تنها 3 بیت كه در آنها با زبانی فخیم و استوار از روزگار شكوه می‌كند، از او در دست است كه به نوشتۀ اوحدی این 3 بیت نیز از رودكی است (همانجا). همو می‌افزاید كه «اكثر مردم»، ابوالفرج سجزی را با ابوالفرج رونی «یكی دانسته‌اند» (ص 20-23). اگر این سخن اوحدی را درست بپنداریم، سخن دیگر وی، یعنی صحت انتساب 200 قصیده به ابوالفرج سجزی بیشتر دست‌خوش تردید می‌گردد.

مآخذ

اوحدی بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، ‌نسخۀ كتابخانۀ ملك شم‌ 5324؛
دولتشاه سمرقندی، تذكرة الشعراء، تهران، 1338 ش؛
گردیزی، عبدالحی، ‌تاریخ، به كوشش عبدالحی حبیبی، تهران، 1336 ش.

محمد عبدعلی