آیین سخنوری

آیینِ سُخَنْوَری، کتابی دربارۀ سخنوری و فن خطابه و شیوه‌های آن همراه با گزیده‌ای از خطابه‌های سخنوران مشهور جهان به زبان پارسی، نوشتۀ سیاستمدار و دانشمند معاصر ایران، محمدعلی فروغی (1256-1321 ش). این کتاب در 2 جلد است: جلد نخستین در 4 مقاله است و مؤلف در آن به بیان کلیاتی دربارۀ فن خطابه و مراحل و اقسام و شرایط آن پرداخته است. نویسنده در این جلد، سخنوری را به مشاوره‌ای یا سیاسی، مشاجره‌ای یا قضایی، نمایشی یا تشریفاتی، علمی و منبری تقسیم کرده و دربارۀ هر‌یک از این اقسام و چگونگی آن به تفصیل سخن گفته است. سه قسم اول اقسامی که در کتاب خطابۀ ارسطو و آثار پیروان او دربارۀ آنها بحث شده و قسم چهارم (علمی) و پنجم (منبری) را او خود بر این اقسام افزوده است. وی با احاطه‌ای که بر آثار ادبی و فلسفی اروپایی، اسلامی و ایرانی داشته، به خوبی از عهدۀ تبیین نظریات خود برآمده و در مواردی نیز برای توضیح مقاصد خود از اشعار سرایندگان پارسی زبان دلیل و شاهد آورده است.
موضوع جلد دوم تاریخ سخنوری در اروپاست. نویسنده بحث خود را از بررسی سخنوری در یونان قدیم آغاز کرده و پس از شرحی دربارۀ سخنوری در روم قدیم و در میان آبای مسیحی، رشتۀ بحث را به اروپای قرون وسطی و جدید کشانده است و در ذیل هر فصل نمونه‌هایی از خطابه‌های سخنوران مشهور تاریخ اروپا، همچون دموستنس، سیسرون، بوسوئه، فنلون و چند تن دیگر از خطیبان مغرب زمین افزوده است. آیین سخنوری در موضوع خود یکی از کتابهای سودمند زبان پارسی است و خواننده را با سیر و تحول این فن در اروپا آشنا می‌کند، ولی در فصول مربوط به فن سخنوری در اروپای جدید تقریباً تنها از سخنوران فرانسه گفت‌وگو کرده و از کشورهای دیگر مغرب‌ زمین ذکری به میان نیاورده است. دربارۀ سخنوران ملتهای شرقی و اسلامی نیز جز اشاراتی کوتاه چیزی در این کتاب دیده نمی‌شود و نویسنده خود بدین کمبود معترف است (2 / 261). نثر کتاب همانند سایر آثار محمدعلی فروغی، فصیح و روشن است و از نمونه‌های خوب فارسی‌نویسی جدید و معاصر به شمار می‌رود.
جلد اول این کتاب در 1316 ش به سرمایۀ وزارت معارف وقت و جلد دوّم در 1318 ش در تهران به چاپ رسیده و پس از آن نیز چند بار دیگر در تهران تجدید چاپ شده است.

مآخذ

فروغی، محمدعلی، آیین سخنوری، تهران، 1316- 1318 ش.

سید علی آل‌داود