آشفته شیرازی

آشُفْتۀ شیرازی، محمدکاظم (1200- 1288ق / 1785-1871م)، شاعر و صاحب‌منصب دیوانی عصر قاجار. او فرزند آقامحمدجعفر کدخدا بود و در خانواده‌ای سرشناس و متمکن در شیراز به دنیا آمد. در اوان جوانی علم عروض و محاسبات دفتری را فرا گرفت و با ادب پارسی و عربی آشنا شد. او خط نستعلیق و شکسته را خوش می‌نوشت. این ویژگیها و نیز اعتبار خانوادگی او سبب شد که وی در کارهای دیوانی ترقی کند. در 1270ق / 1853م پس از انتقال حسام‌السلطنه مرادمیرزا از فرمانفرمایی فارس به ولایت خراسان، با او به آن دیار رفت و به کلانتری مشهد و امارت دیوان‌خانۀ عدلیّۀ خراسان منصوب شد. 4 سال در این مقام بود و سپس به شیراز بازگشت و به کشاورزی روی آورد و در این راه کارهای سودمند انجام داد که از آن جمله آوردن آب از رودخانۀ کردستان به شهر بهبهان بود. وی به خاندان رسول اکرم(ص) ارادت و اعتقادی خاص داشت و در تعزیه‌داری و برپاداشتن مجالس یادبود بزرگان دین کوشا بود. شعر او بیشتر غزل، قصیده و مرثیه است. چکامۀ او در مدح امیرالمؤمنین علی(ع) که در 1277ق / 1860م به هنگام ولایت مؤیدالدوله ابوالفتح میرزا در شیراز سروده و در پایان آن به مدح ناصرالدین‌شاه، امین‌السلطان و مؤیدالدوله پرداخته و نیز ملمع او در وصف جوانی که شاعر در سفر حج او را دیده، از آثار برجستۀ اوست. از لحاظ اشاره به وقایع تاریخی، برخی اشعار وی، چون قصیده‌ای در وصف زلزلۀ شیراز، درخور اعتناست. غزلیات او عاشقانه است. او از شیوۀ غزل‌سرایی سعدی و حافظ پیروی کرده و رباعی نیز می‌سروده است. احمد دیوان‌بیگی ‌دوست و تذکره‌نویس معاصر آشفته، اشعار او را بالغ بر 000‘30 بیت، غزلیاتش را مطبوع‌تر از قصاید و مراثی او را مرغوب‌تر از غزلیاتش گزارش کرده است. دست‌نوشته‌های دیوان او در 000‘15 بیت تا سال 1337ق / 1918م در شیراز موجود بوده است. آقابزرگ تهرانی می‌گوید که نسخۀ ناقصی از دیوان او را که اول و آخر آن افتاده بود و نزدیک 750 بیت شعر داشت، نزد سیدمحمد موسوی جزایری در نجف دیده است. نمونه‌هایی از اشعار او را دیوان‌بیگی و رکن‌زاده آدمیت نقل کرده‌اند.

مآخذ

آقابزرگ، الذریعه، 9(1) / 7؛
دیوان بیگی، احمد، حدیقةالشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، زرین، 1364ش، 1 / 39-50؛
رکن‌زادۀ ادمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، تهران، اسلامیه، 1338س، 1 / 30-34؛
فرصت شیرازی، محمدنصیر، آثار عجم، بمبئی، 1314ق، ص 433؛
فسایی، حسن، فارسنامۀ ناصری، تهران، 1313ق، ص 53.

بخش ادبیات