آسوده شیرازی

آسودۀ شیرازی، آقامحمدمهدی فرزند حاج‌حیدرعلی (1265-1320ق / 1848-1920م)، شاعر و ادیب ایرانی. آسوده تخلص شعری او بود که به همان شهرت یافت. وی در شیراز به دنیا آمد، (فرصت، 353). پدرش بازرگان بود، اما خود او به حکم ذوق و گرایش فکری، به شاعری روی آورد و به تحصیل علوم ادبی و حکمت و ریاضیات پرداخت و در فنون شاعری چون بدیع و عروض و قافیه و نقد شعر مهارت یافت (همان، 353-354). معاصران او به خصوصیات اخلاقی و شوخ‌طبعی و حاضرجوابی او اشاره کرده‌اند (رکن‌زاده آدمیت، 251). وی از اواسط عمر به عزلت گرایید و به مصاحبت اهل ذوق و عرفان روی آورد (فرصت، 353-354)، و در عین حال از اوضاع و احوال روزگار خود بی‌خبر و نسبت به رویدادهای جاری بی‌اعتنا نبود. هنگامی که سیدجمال‌الدین اسدآبادی به ایران آمده بود، وی در نامه‌ای به حاج سیاح نوشت: «این بزرگواری که شما به ایران آورده‌اید، فتنۀ آخرالزمان و سبب انقراض جور و عدوان است» ]؟[ (سیاح، 290). نیز وقتی دیگر حاج سیاح را بیرون از شهر برده، محلی را که در آن چند تن را به جرم یا به تهمت دزدی زنده در دیوار گچ گرفته بودند، به او نشان داد و از بیدادگری حاکم وقت شکوه آغاز کرد (سیاح، 17). وی در روز عاشورای 1320ق / 19 آوریل 1902م در 55 سالگی در شیراز درگذشت (رکن‌زاده آدمیت 1 / 26؛ هدایت 1 / 16).
آسوده در تمام قالبهای شعری اعم از قصیده، غزل، قطعه، رباعی، مثنوی و مسمّط طبع‌آزمایی کرده است. نمونۀ اشعار او را در تذکره‌ها و کتابهای معاصر وی چون آثار عجم، فارسنامۀ ناصری، گلزار جاویدان و حدیقةالشعراء می‌توان دید (دیوان بیگی). تنوع در مضامین و موضوعات، و نیز ذوق عرفانی از خصوصیات شعر اوست و تعلق خاطرش به امیرالمؤمنین علی(ع) در اشعارش منعکس است. دیوان‌بیگی به تسلط او در گفتن ماده‌تاریخ اشاره دارد.
از دیوان او 2 نسخه تاکنون شناخته شده: یکی در کتابخانۀ دانشکدۀ ادبیات دانشگاه تهران از مجموعۀ اهدایی حکمت، به خط نستعلیق خود آسوده که مجموعه‌ای از غزلیات اوست (منزوی، 3 / 2208؛ آقابزرگ، 9(1) / 6) و دیگری در شیراز در مجموعۀ شخصی نوادۀ شاعر به خط تاج‌الشعراء پسر آسوده که مجموعه‌ای از قطعات و رباعیات و مثنویهای اوست (منزوی، 3 / 2208). نیز ابیاتی از مثنوی عرفان‌الحکم وی در گلزار جاویدان و سخن‌سرایان فارس آمده است (هدایت، 17؛ رکن‌زاده آدمیت، 261).

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛
دیوان بیگی، احمد، حدیقةالشعراء، به کوشش عبدالحسین نوایی، تهران، زرین، 1364ش، صص 32-37؛
رکن‌زادۀ آدمیت، محمدحسین، دانشمندان و سخن‌سرایان فارس، تهران، خیام، 1337ش، 1 / 27؛
سیاح، محمدعلی، خاطرات، به کوشش حمید سیاح و سیف‌الله گلکار، تهران، سپهر، 1356ش؛
فرصت شیرازی، محمدنصیر، آثار عجم، بمبئی، 1354ق؛
فسایی، حسن، فارسنامۀ ناصری، تهران، 1313ق؛
کتابخانۀ مرکزی، فهرست خطی، 5 / 277- 278؛
منزوی، احمد، فهرست خطی؛
هدایت، محمود، گلزار جاویدان، تهران، 1353ش.

بخش ادبیات