آریانا

آریانا، مجله‌ای تاریخی، ادبی و تحقیقی از انتشارات انجمن تاریخ افغانستان که از بهمن 1321ش انتشار آن آغاز گشت. بنیادگذار و نخستین مدیر آن، احمدعلی کهزاد از استادان تاریخ‌شناس افغانستان بود و در سالهای بعد مدیریت آن به‌عهدۀ افراد دیگری گذاشته شد.
هدف از انتشار این مجله در نخستین شمارۀ سال اول آن، روشن ساختن گوشه‌های تاریخ افغانستان، تاریخچۀ زبان ملی، جغرافیا و اعلام جغرافیایی آن کشور، مسائل ادبی، سکه‌شناسی، باستان‌شناسی، کتیبه‌شناسی، کتاب‌شناسی، شناخت فرهنگ مردمی (فولکلور)، نژادشناسی و موضوعهایی از این‌گونه یاد شده است؛ لیکن بخش عمدۀ مندرجات آن را مقالات تاریخی تشکیل می‌دهد. در سالهای یکم و دوم، خلاصۀ هر مقاله به زبان فرانسه نیز منتشر می‌گردید، لیکن این روش در سالهای بعد دنبال نشد. در شمارۀ 4 سال 26 (1346-1347ش) مدیر مسئول مجله، علی رضوی، فهرست مندرجات 25 سالۀ این مجله را برحسب موضوع گردآوری کرده است. در این فهرست، شمار مقالات تاریخی در طی این ربع قرن 253 است و بالاترین رقم را نسبت به سایر موضوعها داراست. بیشتر مقالات آریانا به قلم دانشمندان افغانی همچون احمدعلی کهزاد، عبدالحی حبیبی، سرور گویا اعتمادی، خلیل‌الله خلیلی، مایل هروی و ملک‌الشعراء بیتاب است؛ لیکن آثار دانشمندان کشورهای دیگر، به‌ویژه ایرانیان نیز در آن آمده است. از ایرانیانی که مقالاتی در این نشریه دارند می‌توان محمد قزوینی، مجتبى مینوی، سعید نفیسی، کریم کشاورز، احمد گلچین معانی، محمدابراهیم باستانی پاریزی و جز اینان را نام برد. گذشته از آثار معاصران، گزیده‌هایی از متون تاریخی و ادبی پیشینیان که بیش و کم ارتباطی با افغانستان دارد، در شماره‌های گوناگون این مجله درج گردیده است. آریانا را از لحاظ مقالات و مطالب و همچنین به دلیل ادامۀ انتشار در بیش از 30 سال متوالی می‌توان مهمترین مجله‌ای دانست که در افغانستان منتشر گردیده است.

ترتیب انتشار

شمارۀ اول آریانا در دلو (بهمن) 1321ش. منتشر گردیده و در سال اول جمعاً 12 شماره تا جدی (دی) 1322ش نشر شده است. روش انتشار در سالهای بعد نیز به همین ترتیب، یعنی از دلو هر سال تا جدی سال بعد بوده است. از سال اول تا سال 24 (1321-1345ش)، مرتباً در هر سال 12 شماره منتشر شده لیکن از سال 25 (1345ش) به بعد سالی 6 شماره (دو ماه یک شماره) نشر گردیده است. انتشار مجلۀ آریانا پس از تغییر نظام سیاسی افغانستان در ثور (اردیبهشت) 1357ش، با انحلال انجمن تاریخ افغانستان متوقف شد، اما دایرةالمعارف به صورت بخشی از آکادمی علوم افغانستان هنوز فعالیت می‌کند. خراسان که ظاهراً جانشین آریانا شده است، از 1360ش، به انتشار آغاز کرده، 3 ماه یک‌بار از سوی بخش دری انستیتو زبان و ادبیات آکادمی علوم به زبان فارسی دری منتشر می‌شود.

مآخذ

آریانا، «مرام آریانا»، آریانا، س 1، شمـ 1 (دلو 1321ش)؛
افشار، فهرست مقالات فارسی، 1 / مقدمه، 2 / مقدمه، 3 / مقدمه؛
دایرةالمعارف آریانا؛
رضوی، علی، «فهرست 25 سالۀ مجلۀ آریانا» آریانا، س 26، شمـ 4 (1347ش).

سیدعلی آل‌داود