ادیب شیبانی کاشانی

اَدیبِ شِیبانیِ كاشانی‌، احمد، شاعر و مورخ‌ ایرانی‌ عصر قاجار. وی‌ در خانواده‌ای‌ از عارفان‌ امامی‌ مذهب‌ در كاشان‌ زاده‌ شد (مجیر، 50). تاریخ‌ تولد و درگذشت‌ او دانسته‌ نیست‌. از قصیدۀ وی‌ دربارۀ تعمیر باغ‌ شاه‌ فین‌ كاشان‌ در 1225ق‌ (نك‌ : شیبانی‌، 262، كه‌ 1265ق‌ ذكر كرده‌ است‌) و نیز از كتاب‌ تاریخ‌ ایران‌ كه‌ در 1265ق‌ به‌ ناصرالدین‌ شاه‌ تقدیم‌ داشته‌ است‌، دانسته‌ می‌شود كه‌ وی‌ در این‌ سالها به‌ شاعری‌ و نویسندگی‌ می‌پرداخته‌ است‌ (نراقی‌، «ادیب‌...»، 361- 362).
ادیب‌ شیبانی‌ در علوم‌ عقلی‌ و نقلی‌ متبحر بود و در فنون‌ ادبی‌، تاریخ‌، ریاضیات‌، هیأت و نجوم‌، زبان‌ عربی‌ و عبری‌ و خوشنویسی، مهارت‌ داشت‌ (مجیر، 54؛ نراقی‌، همان‌، 361، «تجلیات‌...»، 43) و به‌ فارسی‌ و عربی‌ شعر می‌سرود. دیوان‌ اشعار او مشتمل‌ بر قریب‌ 5 هزار بیت‌ در قالب‌ قصیده‌ و غزل‌ است‌ و حاوی‌ موضوعاتی‌ در تفسیر آیات‌، احادیث‌ و زمینه‌های‌ عرفانی‌ است‌ (همو، «ادیب‌»، 361). ذكر داستانها و پاره‌ای‌ از حوادث‌ تاریخی‌ دورۀ فتحعلی‌شاه‌ تا اوایل‌ سلطنت‌ ناصرالدین‌شاه‌ قاجار به‌ ارزش‌ دیوان‌ او می‌افزاید (همانجا). از آن‌ میان‌ می‌توان‌ به‌ قصیدۀ مؤثر او در وصف‌ زلزلۀ قمصر اشاره‌ كرد (شیبانی‌، 261).
اثر دیگر وی‌ تاریخ‌ مختصر ایران‌ و یا به‌ نوشتۀ دانش‌ پژوه‌، تاریخ‌ ایران‌ است‌ كه‌ به‌ ناصرالدین‌ شاه‌ تقدیم‌ شده‌ است‌ (مركزی‌، 11/ 2070). این‌ دو اثر او هنوز به‌ طبع‌ نرسیده‌ است‌ (نك‌ : شیبانی‌، 262).

مآخذ

شیبانی‌، رحمت‌ الله‌، خاندان‌ شیبانی‌ (كاشان‌)، به‌ كوشش‌ فرامرز طالبی‌، تهران‌، 1371ش‌؛
مجیر شیبانی‌، علی‌محمد، تاریخ‌ شیبانی‌، تهران‌، 1321ش‌؛
مركزی‌، خطی‌؛
نراقی‌، حسن‌، «ادیب‌ شیبانی‌ كاشانی‌»، یغما، تهران‌، 1339ش‌، شم‌ 1؛
همو، «تجلیات‌ هنری‌ خط زیبای‌ فارسی‌»، هنر و مردم‌، تهران‌، 1349ش‌، شم‌ 93.

قنبرعلی‌ رودگر