بِیت، در اصطلاح ادب كوچكترین واحد شعر كلاسیك. هر بیت دارای دو نیمه (یا لَخت) است كه به لحاظ وزن عروضی (نک : ه د، عروض) یكساناند. هر كدام از این دو نیمه «مصراع» یا به تخفیف «مصرع» نامیده میشود (نک : شمس قیس، 40؛ نصیرالدین، 118؛ تهانوی، 1 /110؛ نیز نک : همایی، 1 /93). به واژگان هماهنگ پایانیِ مصراع دوم كه بیت را ــ با توجه به قالب شعر ــ به ابیات پیش و پس یا به مصراعِ اول پیوند میدهد، قافیه (ه م) میگویند. چنانچه كلمه یا كلماتی بعد از قافیه تكرار شود، آن را ردیف مینامند (نک : شمس قیس، 188، 192، 235). از آنجا كه برخی از صنایع بدیعی و مباحث عروضی به ساختار و شكل بیت مربوط میشود، قدما قسمتهای مختلف بیت را نامگذاری كردهاند (برای نمونه، نک : خطیب، 32؛ شمس قیس، 41؛ دشتكی، 10)؛ بدینترتیب كه به نخستین كلمۀ مصراع اول، «صدر» و به آخرین كلمۀ آن «عروض» گفتهاند؛ همچنین واژۀ آغازین مصراع دوم را «ابتدا» و واژۀ پایانی آن را «ضرب» یا «عجز» نامیدهاند. قسمتهای میانی هر دو مصراع نیز «حشو» نام دارد (برای اطلاع دربارۀ وجوه نامگذاری بیت و اجزاء آن، نک : ابن منظور، ذیل بیت؛ شمس قیس، همانجا؛ نصیرالدین، 52). در آثار ادبی قدیم گاهی واژۀ بیت در معنای دو بیتی (ه م)، شعر چهار مصراعی، رباعیِ ملحون و مطلق رباعی نیز به كار رفته است (نک : شمیسا، 16-17).
تركیبات متداول
بیت مسجع (مسمط یا چهارخانه)، بیتی است كه شاعر در وسط هر دو مصراع و پایان مصراع اول، از سجع استفاده كند (رادویانی، 104؛ رشید وطواط، 61-62)؛ مانند این بیت از مولوی (1 /270): آمد موج الست، كشتی قالب ببست بازچو كشتی شكست، نوبت وصل و لقاست بیت مُصَرَّع، بیتی است كه در هر دو مصراع آن، قافیه رعایت شده باشد (نک : شمس قیس، 361). بیت مفرد (تك بیت یا بیت فرد)، شعری كه تنها در یك بیت سروده شده، و شاعر تمام مقصود خود را بدون نیاز به ابیات بیشتر در آن آورده باشد (نک : همایی، 1 /101). بیت مُلَمَّع، اصطلاحی است برای بیتی كه از یك مصراع عربی و یك مصراع فارسی تشكیل شده باشد (نک : رشید وطواط، 63)؛ مانند این بیت از حافظ (ص 1): الا یا ایها الساقی ادر كأساً و ناولها كه عشق آسان نمود اول ولی افتاد مشكلها شاه بیت، معمولاً به بهترین بیت قصیده یا غزل (ه مم) به لحاظ محتوا، بیتالقصیده، بیت الغزل یا شاهبیت میگویند (نک : شمس قیس، 364؛ كاشفی، 80؛ نیز نک : لغتنامه ... ). یادآوری این نكته نیز ضروری است كه در عروض قدیم، بیت با توجه به وزن و ترتیب اسباب و اوتاد (نک : ه د، بحر) اسامی گوناگون مییافت (برای نمونه، نک : خطیب، 185؛ نصیرالدین، همانجا؛ اسبر، 22-23).