نویسنده (ها) :
مرجان افشاریان
آخرین بروز رسانی : سه شنبه 13 خرداد 1399 تاریخچه مقاله
بَهاءُالدّینِ باجَن (790-912ق /1388-1506م)، شاعر و از صوفیان طریقۀ چشتیۀ برهانپور. شهرت وی به سرودن اشعار هندی، موسوم به دهره است (نک : دنبالۀ مقاله) و او به سبب ویژگیهای این نوع اشعارش تخلص باجن را برای خود برگزید. باجن واژهای هندی مشتق از مصدر بَجنا به معنای نواختن و خواندنِ آواز است (جالبی، 1 /106؛ هادی، 118؛ پلاتز، .(134 باجن فرزند شیخ معزالدین، از فرزندان مولانا احمد مدنی و در تصوف مرید شیخ رحمتالله گجراتی بود. وی قسمت اعظم زندگی خود را در گجرات گذراند (نسیم، 6 /214؛ جالبی، 1 /106). خزانۀ رحمت و جُنگنامۀ پشواز و ساری و چولی و تهبند و ازار و اشعار صوفیانۀ هندی باجن، از آثار بر جا مانده از اوست (صدیقی، 1 /386، 418؛ احمد، 133). خزانۀ رحمت كه میتوان آن را از نخستین نمونههای مدون ادبیات اردو در گجرات به شمار آورد، با عنوانهای دیگری همچون گلستان رحمت و خزائن رحمتالله نیز در منابع آمده، و شامل شرح حال و گفتههای پیر او، شیخ رحمتالله به فارسی و كلام صوفیانه و دهرههای او به هندی است. دهره نوعی شعر هندی، و آن كلامی موزون و آهنگین است كه مضمون حمد و نعت و منقبت دارد و توسط قوالان همراه با ذكرهایی در مدح مشایخ نواخته و خوانده میشود؛ چنانكه بهاءالدین باجن در اینگونه سرودهها به مدح پیر خود و شناساندن آرامگاه وی و نیز به وصف گجرات میپردازد. سرودن اینگونه اشعار توسط باجن شاید حاصل اهمیت سماع در میان سالكان طریقۀ چشتیه باشد (جالبی، 1 /106-107؛ نسیم، 215-216؛ منزوی، 11 /1105، 12 /2309؛ بشیر حسین، 2 /300؛ نیز نک : ه د، 7 /533). خزانۀ رحمت در مجموعۀ نسخههای خطی كتابخانۀ شیرانی و كتابخانۀ انجمن ترقی اردو نگهداری میشود. تاریخ كتابت این نسخه، به سبب افتادگی صفحات پایانی آن معلوم نیست (صدیقی، 1 /363؛ بشیر حسین، همانجا). مثنوی جنگنامۀ پشواز و ساری و چولی و تهبند و ازار، شامل 219 بیت است كه در كتابخانۀ انجمن ترقی اردو نگهداری میشود. تاریخ كتابت آن 1161ق، و كاتب آن شخصی است به نام عبدالنبی (صدیقی، 1 /362-363، 368، 418). از خلفا و جانشینان بهاءالدین باجن میتوان علی متقی برهانپوری و شیخ عبدالحكیم (فرزند باجن) را نام برد. شیخ عبدالحكیم به مجالس سماع علاقۀ خاص داشت. وی همچون پدرش اشعاری به زبان هندی سروده است (راشد، 367- 368؛ قادری، 348؛ رضوی، II /283؛ هادی، همانجا). باجن اواخر عمر را در برهانپور سپری كرد و در همانجا درگذشت و به خاك سپرده شد (یونس شاه، 1 /189؛ نسیم، 214؛ رضوی، همانجا).
Hadi, N., Dictionary of Indo Persian Literature, Delhi , 1995; Platts, J. T., A Dictionary of Urdū, Classical Hindl, and English, Oxford, 1982; Rizvi, A. A., A History of Sufism in India, New Delhi , 1983. مرجان افشاریان