بلیغ، اسماعیل

بَلیغ، اسماعیل، شاعروتذكره‌نویس ترك در سدۀ 12ق / 18م. او در 1079ق / 1668م در بروسه (بورسا) زاده شد («دائرةالمعارف اسلام ...»،)، V / 415 به همین سبب، به بروسوی نیز معروف است (نک‌ : II / 692-693 ,EI1). بلیغ در زادگاهش به تحصیل علم پرداخت. در برخی از منابع آمده است كه او به زبان فارسی و عربی تسلط داشت («دائرةالمعارف اسلام»، همانجا). وی حدود 50 سال امامت مسجد مانتی جی (یا امانتچی) را برعهده داشت و پدر و جدش نیز، امام همین مسجد بوده اند (همان، V / 416؛ «دائرةالمعارف زبان ...»، .(I / 390
علاوه بر اسماعیل، تنی چند از شاعران ترك همعصر وی نیز بلیغ تخلص كرده‌اند، چنانکـه گاهی نام و آثار آنان درهم آمیخته است. در این میان بیش از همه، اشعار اسماعیل بلیغ و محمد امین بلیغ (ه‌ م)، با هم خلط شده است («دائرةالمعارف اسلام»، EI1، همانجاها)، ولی در میان آنان، اسماعیل نخستین شاعری است كه تخلص بلیغ را برای خود برگزیده است («دائرةالمعارف اسلام»، همانجا).برخی او را موسیقی‌دان و مداح (ذاكرباشی) نیز دانسته‌اند.
بلیغ در شعر خود از اوزان عروضی به طرز ماهرانه‌ای استفاده كرده، و از استعمال لغات نامأنوس و مهجوری كه در نثر به كار می‌برده، اجتناب ورزیده است. هر چند شهرت او در شعر به پای آثار منثورش نمی‌رسد، با این حال، اشعارش نیز از مقبولیت قابل توجهی برخوردار است (همانجا).
اسماعیل بلیغ در بروسه درگذشت («دائرةالمعارف زبان»، همانجا). برخی تاریخ فوت او را 1140ق / 1728م (سامی، 2 / 1354)، و برخی دیگر 1142ق / 1729م یاد كرده‌اند (بغدادی، 2 / 375-376؛ «دائرةالمعارف اسلام»، V / 415؛ نیز نک‌ : EI1، همانجا).
بلیغ در اشعار و آثار منظوم خود از قصص انبیاء، عبارات و اصطلاحات مردمی، پند و امثال و مضمونهای مشترك ادبیات دیوانی استفاده كرده است («دائرةالمعارف اسلام»، .(V / 416

آثـار

1. گلدستۀ ریاض عرفان و وفیات دانشوران نادره‌دان. این اثر كه براساس روضة الاولیاء تألیف بالدرزاده محمد افندی در 1139ق / 1727م نوشته شده است، نوعی وفیات‌نامه، و دارای 5 بخش است (همانجا) و برای تاریخ بروسه منبع مهمی محسوب می‌شود، زیرا اطلاعاتی درباره زندگی و شرح احوال سلاطین، شاه‌زادگان، وزرای ترك و همچنین دیگر مشاهیر آنجا از شعرا، موسیقی‌دانان و علما به دست می‌دهد. این كتاب در 1302ق / 1885م در بروسه به چاپ رسیده است.
2. نخبة الآثار لذیل زبدة الاشعار، كه در 1139ق / 1727م به عنوان ذیل زبدة الاشعار اثر قاف‌زاده فائزی تألیف شده است و اطلاعاتی دربارۀ 414 شاعر در آن آمده است. این اثر در 1985م در آنکـارا به چاپ رسیده است.
3. گل صدبرگ، حاوی شرح 100 حدیث نبوی است و در 1136ق / 1724م تألیف شده است. از این اثر دو نسخه خطی در دست است كه در كتابخانۀ دانشگاه استانبول و كتابخانه خلق نگهداری می شود (همانجا).
4. شهر انگیز بورسا، آیینۀ خوبان، منظومه‌ای است در 269 بیت. بلیغ این اثر را در 1119ق / 1707م به پایان رسانده است. دو نسخۀ خطی از این اثر موجود است كه هر دو در كتابخانۀ دانشگاه استانبول نگهداری می شود (همانجا).

مآخذ

بغدادی، ایضاح؛ سامی، شمس‌الدین، قاموس الاعلام، استانبول، 1306ق / 1889م؛ نیز:

EI¹;
Turk dili ve edebiyati ansiklopedisi, Istanbul , 1979;
Turkiye diyanet vakfi Islam ansiklopedisi, Istanbul , 1992.
جلال خسروشاهی
1. 2.