بلوشه

بِلوشه، گابريل ژوزف اِدگار (1249-1316ش / 1870-1937م)، خاورشناس فرانسوي. او در برد. پس از آن به آموختن تاريخ، آثار و زبانهاي مشرق زمين روي آورد. قدرت استدلال منطقی و رياضی بلوشه همواره در بررسيهاي پژوهشی او اثر بسيار داشت. وي عربی و فارسی را در «مدرسۀ زبانهاي شرقی» پاريس فرا گرفت و هم زمان دوره آموزش دارالفنون پاريس را به پايان رساند. از 1895م در بخش نسخه‌هاي خطی كتابخانۀ ملی فرانسه، ابتدا به عنوان معاون كتابدار و سپس كتابدار آغاز به كار كرد. در 1928م نشان افتخار «لژيون دونور» گرفت و در 1929م به معاونت رياست كتابخانه ارتقا يافت و تا دوران بازنشستگی (1935م) در اين مقام به فعاليت خود ادامه داد. بدين ترتيب، بلوشه به مدت 40 سال وقت و نيروي خود را به طبع و نشر كتابهاي شرقی اسلامی، به‌ويژه ايرانی گذراند. او در بررسيهاي خود بسيار دقيق بود و به آثار ديگر خاورشناسان پيش از خود چندان اعتنايی نداشت. دقت او به‌ويژه در تأليف فهرست نسخه‌هاي خطی فارسی كتابخانه ملی فرانسه آشكار است .اين مجموعه يكی از بهترين مجموعه‌هاي نسخه‌هاي خطی فارسی جهان به شمار می‌رود (قزوينی، 2 / 440-441؛ راس،8 -7؛ غنی، 617؛ كائن،158 -157؛ سواژه،97-99 ). قزوينی و راس (همانجاها) خدمات او به زبان، تاريخ، ادبيات و هنر ايران را بسيار ستوده‌اند.

آثـار

مهم‌ترين آثار بلوشه در 3 گروه فهرستها، ترجمه و تأليف كتابهاي اسلامی، و تأليف كتابهاي مربوط به ايران است:

الف ـ فهرستها

1. «فهرست نسخه‌هاي خطی عربی، فارسی و تركی مجموعۀ شفر» كتابخانۀ ملی فرانسه در 231 صفحه، پاريس، 1900م (عبداللهی، 2 / 433)؛ 2. «فهرست نسخه‌هاي زند و پهلوي و پارسی و فارسی مربوط به آيين زردشت» در 132صفحه، بزانسون، 1900م؛ 3. «فهرست نسخه‌هاي خطی فارسی كتابخانۀ ملی فرانسه» در 4 مجلد كه مجلد اول در 1905م و مجلد آخر در 1934م جمعاً در 740‘1 صفحه انتشار يافته، و از برجسته‌ترين تأليفات وي به شمار آمده است (قزوينی، 2 / 441، 450)؛ 4. «فهرست كتابهاي عربی از مجموعۀ كتابهاي اهدايی دكوردمانش به كتابخانۀ ملی فرانسه»، بزانسون، 1906م؛ 5. «فهرست كتابهاي عربی، فارسی و تركی اهدايی دكوردمانش»، 1909م (همو، 2 / 450؛ عبداللهی، همانجا)؛ 6.«فهرست موزۀ هيئت علمی ‌مراكش»، 1909م؛ 7. «فهرست مجموعۀ نسخه‌هاي خطی اسلامی‌ اهدايی دكوردمانش»، 1916م؛ 8. «فهرست نسخه‌هاي خطی عربی جديد كه در فاصلۀ سالهاي 1884 تا 1924م به كتابخانۀ ملی فرانسه رسيده است». اين فهرست ادامه فهرست دوسلان و مشتمل بر 087‘2 نسخه خطی در 424 صفحه است، پاريس، 1925م (همانجا؛ عقيقی، 1 / 245).

ب ـ ترجمه و تأليف كتابهاي اسلامی

1. «معراج حضرت محمد (ص)»، 1899م («كتاب‌شناسی ...»، 149)؛ 2. ترجمۀ فرانسوي تاريخ حلب ابن عديم، 1900م (عبداللهی، همانجا)؛ 3. «مآخذ شرقی كمدي الهی دانته»، 1901م؛ 4. كتاب «پرستش آفروديت ـ اناهيتا در ميان عرب جاهليت»، 1902م (قزوينی، 2 / 448)؛ 5. مقالۀ «بررسی نوشته‌هاي رمزگونه اسلامی‌» و تأكيد بر اهميت اين نوشته‌ها در فرهنگ اسلامی؛ 6. كتاب «انتظار مسيحايی در دگر آيينی اسلامی‌»؛ 7. ترجمۀ تاريخ مصر مقريزي، 1905م؛ 8. مقالۀ «نقاشی سبك روم شرقی در نسخه‌هاي خطی عربی»، 1907م؛ 9. مقاله «ادراك جوهر و صفات آن در اسلام» در مجله «بررسيهاي شرقی»، 1908م و ادامه آن تا 1915م؛ 10. مقاله «نوشته‌هاي سنگ قبرهاي اسلامی ‌چين»، 1908م؛ 11. انتشار جلد دوم جامع التواريخ رشيدالدين و نوشتن مقدمه بر تاريخ مغول وي، 1910-1911م (عبداللهی، همانجا؛ عقيقی، 1 / 246؛ ادواردز، 625)؛ 12. كتاب «نقاشيهاي نسخه‌هاي خطی عربی، فارسی و تركی كتابخانه ملی فرانسه»، 1911م (قزوينی، 2 / 449)؛ 13. نشر و ترجمۀ تاريخ سلاطين مملوك مفضل ابن ابی الفضائل، 1911م؛ 14. انتشار «نقاشيهاي نسخه‌هاي خطی شرقی كتابخانۀ ملی فرانسه» (قزوينی، همانجا)؛ 15. «يادداشتهايی بر نسخه‌هاي خطی فارسی و عربی مجموعۀ مارتو»، 1923م؛ 16. مقالۀ «سجاده عربی از قرن هشتم»، 1923م؛ 17. «تأثير مسيحيت و آيين بودا در اسلام»، 1925-1926م؛ 18. «تذهيبهاي نسخه‌هاي خطی شرقی كتابخانه ملی فرانسه»، 1926م؛ 19. «نقاشيهاي شرقی مجموعۀ پتسی»؛ 20. «فهرست نامها در 4 نوشتۀ نقاشی شرقی»، 1928م؛ 21. «نقاشی اسلامی» كه بينيون آن را از فرانسه به انگليسی ترجمه كرده، و با مقدمه راس انتشار يافته است، 1929م (قزوينی، 2 / 449؛ عقيقی، 1 / 245-246)؛ 22. «مسيحيت و آيين زردشتی نزد تركان شرق»، 1929م («كتاب‌شناسی، 149)؛ 23. «مقاله افكار يونانی در تصوف شرقی»، 1929-1934م (عقيقی، 1 / 246).

ج ـ آثار مربوط به ايران

1. «متون پهلوي انتشار نيافته مربوط به آيين زردشتی»، 1895م («كتاب‌شناسی»، 56)؛ 2. «بررسيهاي دستور زبان پهلوي»، 1905م؛ 3. «بررسی ضماير
شخصی در زبان پهلوي»، 1896م (همان، 48)؛ 4. «بررسی ريشۀ فارسی كلمات عربی»، 1896م (همان، 80)؛ 5. «بررسی اوستا»ي دارمستتر، 1897م (همان، 30)؛ 6. «بررسی تاريخ مذهبی ايران»، 1898-1899م (همان، 149)؛ 7. مقاله «بررسی نام تركان در اوستا»، 1915م (همان، 30)؛ 8. مقاله «اسلاوهاي تابع داريوش»، 1924م (همان، 106)؛ 9. مقاله «يادداشتهايی دربارۀ ارداويراف نامه».

مآخذ

عبداللهی خوروش،حسين، فرهنگ اسلام‌شناسان خارجی، اصفهان، 1362ش؛
عقيقی، نجيب، المستشرقون، قاهره، 1964م؛
قزوينی، محمد، مقالات، به كوشش عبدالكريم جربزه دار، تهران، 1363ش؛
نيز:

A Bibliography of Pre - Islamic Persia, ed. J. D. Pearson, Mansell, 1975;
Cahen, C., Introduction H l' histoire du monde musulman medieval, Paris, 1982, Edwards, E., A Catalogue of the Persian Printed Books in the British Museum, London, 1922;
Ghani, C., Iran and the West, London, 1987;
Ross, E. D., introd. Musulman Painting XII ^th-XVII ^th Century, by E. Blochet, tr. C. M. Binyon, New York, 1975;
Sauvaget, J., Introduction to the History of the Muslim East, Westport, 1982.

پرويز امين
1.