بدیع الدین

بَدیعُ‌الدّین، با بدیع‌الزمان ترکوسگزی، از شاعران پارسی‌گوی سده‌های 6 و 7ق/ 12 و 13م، منسوب به ترکو (ترقو)، حصاری در سیستان. ظاهراً وی «بدیع» تخلص می‌کرده است او را بدیع ترکو و بدیعی سیستانی نیز نامیده‌اند (عوفی، 2/ 349؛ اوحدی، 184؛ هدایت، 1/ 430).
در تذکره‌های از او کمتر سخن به میان آمده، و بیشتر به نقل سروده‌های او پرداخته شده است. تقی‌الدین کاشی، 3 قصیدۀ مهم از وی نقل کرده از خلال آنها اطلاعاتی دربارۀ برخی از ممدوحان و دورۀ زندگی این شاعر به دست می‌آید (ﻧﻜ : احمد، 56، 60-61، 63-64). یکی از آن ممدوحان، تاج‌الدین ابوالمکارم است که در اواخر سدۀ 6 و اوایل سدۀ 7ق حاکم مکران بوده است. بدیع‌الدین 6 سال به همراه سراج‌الدین سگزی شاعر، در دستگاه این حاکم در مکران به سر می‌برده است (همو، 56-57). به نظر می‌رسد وی ارتباط نزدیکی با سراج الدین داشته است، زیرا نه تنها از او به نیکی یاد می‌کند (همانجا)، بلکه بسیاری از سروده‌های این دو دارای مضامین مشترک است (همو، 59، 60 ، 63، 64).
از دیگر ممدوحان بدیع‌الدین، یکی از حاکمان سلسلۀ نیمروزیان به نام یمین الدوله بهرام شاه غازی، و گویا ششمین حاکم از این سلسله است. وی از 612 تا 618ق/ 1215-1221م، بر سیستان حکومت می‌کرد و در این مدت، بدیع‌الدین در دستگاه او به سر می‌برد (همو، 61-62). بدیع‌الدی مدتی نیز د رماوراء‌النهر می‌زیست و حاکم جُند، عمادالدین نگین را مدح می‌گفت (همو، 60-61).
اشعاری فراوان، اما پراکنده از بدیع‌الدین باقی است که از وجود دیوان او که آقابزرگ تهرانی به آن اشاره کرده، خبر می‌دهد (9(1)/ 131). بیشترین اشعار بدیع‌الدین در عرفات‌العاشقین، خلاصة‌الاشعار وی یک جُنگ خطی در کتابخانۀ مجلس موجود است (ﻧﻜ : اوحدی، 184-185؛ احمد، 54-65؛ منزوی، 3/ 2248). این اشعار بیشتر در قالب قصیده و رباعی است و گرایش شاعر را در سرودن اینگونه اشعار نشان می‌دهد.

مآخذ

آقابزرگ، الذریعة؛
احمد، نذیر، «بدیع‌الدین ترکوسیستانی»، ترجمۀ محمد آصف فکرت، آریانا، 1350ش، دورۀ 29، ﺷﻤ 4؛
اوحدی، بلیانی، محمد، عرفات العاشقین، نسخۀ خطی کتابخانۀ ملی ملک، ﺷﻤ 5324؛
عوفی، محمد، لباب‌الالباب، به کوشش ادوارد براون، لیدن، 1903م؛
منزوی، خطی؛
هدایت، رضاقلی، مجمع الفصحا، به کوشش مظاهر مصفا، تهران، 1336ش.

علی میرانصاری