حفصه بنت حمدون

حَفْصه بِنْتِ حَمْدون، شاعر اندلسی سدۀ 4 ق/ 10 م. از حفصه همین قدر می‌دانیم که وی در خانواده‌ای مرفه در روستای وادی‌الحجاره (اسپانیایی: گواذالاخارا) پرورش یافت؛ از‌این‌رو، او به حجاریه نیز منسوب شده است (ابن‌ابار، 248؛ یاقوت، 2/ 204؛ اعلمی حائری، 2/ 20).
منابع حفصه را با شاعر مشهور اندلسی، عایشه قرطبیه (400 ق/ 1010 م)، هم‌عصر دانسته‌اند (نک‌ : شکعه، 136). بر این اساس، او در دورانی می‌زیسته که سرودن شعر در میان زنان اندلسی رواج بسیار داشته، و در آن دوران، از شاعران زن بسیاری نام برده شده است؛ زنانی که بی‌شک در شکوفایی نهضت ادبی اندلس نقش بسزایی داشته‌اند (همانجا). در این میان، توانایی حفصه در بیان احساسات و رویکرد عاشقانۀ او در سروده‌هایش سبب شد که مردم با اشعار وی ارتباط نزدیک‌تری برقرار کنند و سرزمینش بدو ببالد (ابن‌سعید، 37؛ شکعه، 137- 138).
حفصه را پیشتاز غزل‌سرایی در میان زنان شاعر اندلس دانسته‌اند که راه را برای دیگر زنان شاعر پس از خود باز کرد (همو، 138؛ بوفلاقه، 53). از اشعار ظاهراً فراوانِ او، متأسفانه جز اندکی در دست نیست. ابیات اندکی که از این بانوی شاعر در منابع ذکر شده است، نشان از استواری شعر و لطافت احساس شاعر دارد (نک‌ : ابن‌ابار، همانجا؛ ابن‌عبدالملک، 8(2)/ 484؛ سیوطی، 43-44؛ مقری، 285-286؛ شکعه، 137؛ فواز، 165)؛ مثلاً شعری که در ستایش ابن‌جمیل از بزرگان آن زمان سروده، آکنده از احساسی سرشار از کرشمه و تکبر زنانه است (مقری، 285؛ وائلی، 131).

مآخذ

ابن‌ابار، محمد، التکملة لکتاب الصلة، به‌کوشش عبدالسلام هراس، بیروت، 1995 م؛
ابن‌سعید مغربی، علی، المغرب فی حلی المغرب، به کوشش شوقی ضیف، قاهره، 1955 م؛
ابن‌عبدالملک، محمد، الذیل و التکملة، به‌کوشش محمد بن شریفه، مطبوعات اکادیمیته المملکة المغربیه؛
اعلمی‌ حائری، محمدحسین، تراجم اعلام النساء، بیروت، 1407 ق/ 1988 م؛
بوفلاقه، سعد، الشعرا النسوی الاندلسی، بیروت، 1424 ق/ 2003 م؛
سیوطی، نزهة الجلساء، قاهره، مکتبة القرآن؛
شکعه، مصطفى، الادب الاندلسی، بیروت، 1975 م؛
فواز عاملی، زینب، الدر المنثور، بیروت، 1312 ق؛
مقری، احمد، نفح الطیب، به‌کوشش احسان عباس، بیروت، 1388 ق/ 1968 م؛
وائلی، عبدالحکیم، موسوعة شاعرات العرب، عمان، 2001 م؛
یاقوت، بلدان.

پریسا عرب