بشبیشی

بِشْبیشی‌، عبدالله‌بن احمد عُذری‌(762-820ق‌ / 1361-1417م‌)، ادیب‌ و كاتب‌ شافعی‌.
بغدادی ( ایضاح‌، 1 / 45) و كحاله (6 / 26) او را بشیشی خوانده‌اند كه‌ ظاهراً تصحیف‌ است‌. ابن‌ عماد نیز به‌ اشتباه‌ او را بشیتی‌ (منسوب‌ به‌ روستایی‌ در فلسطین‌) دانسته‌ است‌ (7 / 146).
وی در بشبیش (روستایی‌ در مصر) به‌ دنیا آمد. سخاوی‌ (5 / 7) و غزی‌ (1 / 264) نسبت‌ قاهری‌ نیز به‌ او داده‌اند. لقب‌ او را بیشتر جمال‌الدین‌ دانسته‌اند (ابن‌ حجر، انباء...، 7 / 287، ذیل‌...، 258؛ ابن‌ تغری‌ بردی‌، 7 / 66؛ ابن عماد، نیز كحاله‌، همانجاها)، اما كمال‌الدین‌ نیز بارها ذكر شده‌ است‌ (غزی‌، همانجا؛ بغدادی‌، هدیه‌، 1 / 468، ایضاح‌، همانجا).
از زندگی‌ وی‌ همین‌ را می‌دانیم‌ كه‌ نزد سراج‌الدین‌ عمر ابن‌ ملقن‌ (ه‌ م‌) و شمس‌الدین‌ غماری‌ نحو، لغت‌ و فقه‌ فرا گرفت‌ و از راه‌ وراقی روزگار می‌گذرانید. وی خطی خوش داشت‌ و نسخه‌های‌ بسیاری‌ استنساخ‌ كرد (ابن‌ حجر، انباء، نیز ذیل‌، ابن‌ تغری‌ بردی‌، سخاوی‌، همانجاها). علاوه‌ بر این‌، وی‌ با مقریزی‌ (د845ق‌ / 1441م‌) دوست‌ بود و مدتی‌ به نیابت از وی‌، به‌ كار حسبه‌ مشغول‌ شد (ابن‌ حجر، ذیل‌، نیز سخاوی‌، همانجاها). سرانجام‌، وی‌ به‌ اسكندریه‌ رفت‌ و در آنجا درگذشت‌ (ابن‌ حجر، همانجا).

آثـار

1.. اخبار قضاة مصر، یا قضاة مصر. 2. شواهد العربیة (ابن‌ تغری‌ بردی‌، سخاوی‌، نیز بغدادی‌، ایضاح‌، همانجاها). 3. جامع‌ التعریب‌، كه‌ فؤاد سید تاریخ‌ كتابت‌ آن‌ را 732ق‌ دانسته‌ است‌ (ص‌ 351)، اما با توجه‌ به‌ تاریخ‌ تولد مؤلف‌، صحیح‌ به‌ نظر نمی‌آید. فولرس‌ به‌ استناد برگی‌ كه‌ از كتاب‌ افتاده‌، آن‌ را التذییل‌ و التكمیل‌ لما استعمل‌ منه‌ اللفظ الدخیل‌ نامیده‌ است‌ (ص‌609؛ نیز نكـ: II/32 .(GAL,احتمالاً همین‌ كتاب‌ است‌ كه‌ در منابع‌ كهن‌ به‌ این‌ نامها تكرار شده‌ است‌: الالفاظ المعربة (ابن‌ تغری‌ بردی‌، ابن‌ عماد، همانجاها)، معرب القرآن (غزی‌، همانجا) و جوامع‌ التعریب‌ (زركلی‌، 4 / 68).

مآخذ

ابن‌ تغری‌ بردی‌، المنهل‌ الصافی‌، به‌ كوشش‌ محمد محمدامین‌، قاهره‌، 1993م‌؛
ابن‌ حجر عسقلانی‌، احمد، انباء الغمر، حیدرآباد دكن‌، 1392ق‌ / 1973م‌؛
همو، ذیل‌ الدرر الكامنة، به‌ كوشش‌ عدنان‌ درویش‌، قاهره‌، 1412ق‌ / 1992م‌؛
ابن‌ عماد، عبدالحی‌، شذرات‌ الذهب‌، قاهره‌، 1350ق‌؛
بغدادی‌، ایضاح‌؛
همو، هدیه‌؛
زركلی‌، اعلام‌؛
سخاوی‌، عبدالرحمان‌، الضوء اللامع‌، قاهره‌، 1354ق‌؛
سید، فؤاد، فهرس‌ المخطوطات‌ المصورة، قاهره‌، 1988م‌؛
غزی‌، محمد بن‌ عبدالرحمان‌، دیوان‌ الاسلام‌، به‌ كوشش‌ سید كسروی‌حسن‌، بیروت‌، 1411ق‌ / 1990م‌؛
كحاله‌، عمررضا، معجم‌ المؤلفین‌، بیروت‌، 1376ق‌ / 1957م‌؛
نیز:

GAL;
Vollers, K., «Beitrage zur Kenntniss der lebenden arabischen Sprache in Aegypten» , ZDMG, 1896, vol. L.

رضوان‌ مساح‌