ابوزیاد کلابی

اَبوزیاد كِلابی، یزید بن عبدالله بن حرّ (د 201 ق / 816 م)، شاعر بدوی عرب. اطلاعات ما در خصوص وی منحصر به روایات معدودی است كه البته تصویر روشن و دقیقی از او به دست نمی‌دهد. وی از اعراب بادیه‌نشینی بود كه در زمان خلافت مهدی عباسی به بغداد سفر كرد. بیشتر منابع علت سفر او را رهایی از خشكسالی و قحطی دانسته‌اند كه مردم دیار وی را تهدید می‌كرده است (ابن‌ندیم، 50؛ خطیب، 14 / 398؛ قفطی، 4 / 121؛ ابن شاكر، 7‌ / 190).
ابوزیاد در بغداد به سرای عباس بن محمد كه كنیه و شهرتش در منابع مذكور نیست، وارد شد و گویا در مدت اقامت در بغداد، روزانه گرده‌ای نان به عنوان جیره از وی دریافت می‌داشت، اما این مقرری نیز پس از چندی قطع شد. واكنش ابوزیاد در برابر این مهم در مضمون یك تك بیتی كه از وی برجای مانده، مناعت طبع این مرد بدوی را جلوه‌گر می‌سازد (ابن ندیم، ابن شاكر، همانجاها). از آنجا كه وی فصاحت اعراب بادیه را همچنان حفظ كرده بود، بسیاری از نحویان و دانشمندان علم لغت از او دانش آموختند (نک‌ : خطیب، همانجا) و نیز شماری از نویسندگان، در باب لغت به قول او استناد كرده، او را حجت دانسته‌انـد (نک‌ : ابوحیان، 1 / 33-34؛ بطلیوسی، 3 / 1222؛ ابن منظور، ذیل حبب، حسب، حلب، عقب). از جمله شاگردان وی در زمینۀ لغت می‌توان از ابوزكریا یحیی بن زیاد فرّاء (ابوطیب، 86، 87) و ابو عبید قاسم بن سلام (ابن انباری، 94) نام برد.
از شعر او اندكی مانده، اما در همین مقدار، زبان بدویان به وضوح تمام پدیدار است و این اشعار در منابع پراكنده است (جاحظ، 6 / 128؛ زبیدی، 60؛ ابوالفرج، 5 / 275-276؛ بطلیوسی، همانجاها) و گفته‌اند وی را 30 ورق شعر بوده است ( لغت‌نامۀ دهخدا).
ابوزیاد كتابهای ارزشمندی نیز نوشته بوده كه دانشمندان آنها را مورد استفاده قرار می‌داده، یا بنا به وقل قفطی (همانجا) مضامین آنها را سرقت می‌كرده‌اند. آثار او كه هیچ یك برجای نمانده، ‌بدین قرار است؛ كتاب الابل، كتاب خلق الانسان، كتاب الفرق و كتاب النوادر كه مشهورترین اثر اوست و قفطی آن را در 13 مجلد دیده بوده است (ابن‌ندیم، قفطی، همانجاها).

مآخذ

ابن‌ابناری، عبدالرحمن بن محمد، نزهة الالباء، به كوشش ابراهیم سامرائی، بغداد، 1959 م؛
ابن شاكر كتبی، محمد، عیون التواریخ، نسخۀ خطی كتابخانۀ احمد ثالث استانبول، شم‌ 2929؛
ابن منظور، لسان؛
ابن‌ندیم، الفهرست؛
ابو حیان توحیدی، علی بن محمد، البصائر و الذخائر، به كوشش ابراهیم كیلانی، دمشق، 1385 ق / 1966 م؛
ابوطیب لغوی، عبدالواحد بن علی، مراتب النحویین، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1375 ق / 1955 م؛
ابوالفرج اصفهانی، الاغانی، درالكتب، قاهره؛
بطلیوسی، «شرح»، ضمن شروح سقط الزند، قاهره، 1366 ق / 1947 م؛
جاحظ، عمرو بن بحر، الحیوان، به كوشش عبدالسلام محمد هارون، بیروت، 1388 ق / 1966 م؛
خطیب بغدادی، احمد بن علی، تاریخ بغداد، قاهره. 1349 ق؛
زبیدی، محمد بن حسن، طبقات النحویین و اللغویین، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1373 ق / 1954 م؛
قفطی، علی بن یوسف، انباه الرواة، به كوشش محمد ابوالفضل ابراهیم، قاهره، 1973 م؛
لغت‌نامۀ دهخدا.

نوری سادات شاهنگیان