آمدی، حسن

آمِدی، حسن بن بِشربن یحیی بصری، مکّنی به ابوالقاسم (د 371 ق/981 م)، نحوی و ناقد شعر. اصل او از آمد، ولی تولّد و وفاتش در بصره بود. معاصر ابن ندیم بود و نزد بزرگانی چون علی بن سلیمان ابن اخفش، ابن اسحاق زَجّاج، حامض، ابن سرّاج، ابن دُرَید و نَفطویه و غیره شاگردی کرد. شعر خوب می‌گفت و در نقد شعر استاد و به گفتۀ ابن ندیم «ملیح‌ التّصنیف و جیّد التّألیف» بود. در جوانی به‌عنوان کاتبِ ابوجعفر هارون بن محمد، رسول حکمران عُمان در بغداد، به کار مشغول شد، و سپس در زادگاه خویش به خدمت دستگاه اوقاف درآمد.
تألیفات آمدی بسیار است. از‌جمله اینها را می‌توان نام برد:
1. کتابُ الْموازَنَةِ بینَ الّطائیّین ابی تَمّام و البُحتُری فی الشّعر. این کتاب مهم‌ترین اثر آمدی است که در 1870 م در آستانه (استانبول) به چاپ رسیده و محمّدولد آن را به ترکی برگردانده و در 1311 ق/1893 م منتشر کرده است. نویسنده از ابوتمّام طایی (د 231 ق/845 م) و بُحتری طایی (د 280 ق/893 م) به‌عنوان بهترین شاعرانی که به شیوۀ گذشتگان شعر گفته‌اند، یاد کرده، مضامین اشعار آن دو را با هم سنجیده و بی‌آنکه به برتری یکی بر دیگری حکم کند، عظمت ادبی و هنری این دو شاعر را نشان داده است؛ 2. المُؤتلَف و المختلَف، دربارۀ اسماء و کنیه‌ها و القاب و انساب شعرا، که سبوطی در ضبط اسماء شعرا در کتاب شرح شواهد المغنی بدان استناد جسته است؛ 3. معانی شعر البُحتری که شرح دیوان بحتری است؛ 4. النّثر المنظوم؛ 5. الخاصّ و المشترک در معانی شعر؛ 6. تفضیل شعر امرئ‌ القیس علی الجاهلیّین؛ 7. تبیین غلط قُدامة بن جعفر فی کتاب نقد الشّعر؛ 8. کتاب فعلت و افعلت؛ 9. شرح ‌الحماسة (الحماسة گزیده‌هایی است از اشعار عرب، تألیف ابوتمّام حبیب بن اوس طایی)؛ 10. شدّة حاجة ‌الانسان الی ان یعرف نفسه؛ 11. دیوان شعر.

مآخذ

ابن ندیم، فهرست، بیروت، دارالمعرفة، ص 221؛
بغدادی، اسماعیل پاشا، ایضاح ‌المکنون، استانبول، 1364 ق، 1/225؛
حاجی خلیفه، کشف ‌الظنون، استانبول، 1941 م، 1/462، 691، 779، 2/1255، 1447، 1627، 1889، 1928؛
خوانساری، محمدباقر، روضات ‌الجنّات، بیروت، دارالکتاب العربیة، 3/75؛
دائرة‌المعارف الاسلامیة؛
زرکلی، خیرالدّین، الأعلام، چ 2؛
2/ 199؛
فاخوری، حنا، تاریخ ادبیات زبان عربی، ترجمۀ عبدالمحمد آیتی، تهران، 1363 ش، صص 549-550؛
قمی، عباس، الکنی و الالقاب، تهران، 1397 ق، 2/ 8؛
کحاله، عمررضا، معجم‌المؤلفین، بیروت، داراحیاء التراث العربی، 3/ 209-210؛
مدرس تبریزی، محمدعلی، ریحانة ‌الادب، تبریز، 1346 ش، 1/61؛
نیز:

GAL, I/112;
GAL, S, II/171;
GAS, IX/101.

کاظم موسوی بجنوردی