آدلر

آدلر، یاكوپ گیارگ كریستیان (1756-1834م)، خاورشناس و دانشمند دینی دانماركی، استاد زبان سریانی، متخصص نسخه‌های خطی و سكه‌های كوفی و ویراستار تاریخ ابی‌الفداء.

زندگی

آدلر آموزشهای آغازین را از پدر خود و چند معلم خصوصی گرفت و آنگاه برای تحصیلات دبیرستانی به آلتونا واقع در شمال آلمان رفت. در 1775م در دانشگاه كیل آلمان تحصیلات عالی خود را به پایان برد. رشتۀ دلخواه آدلر الٰهیات بود كه وی آن را با فراگیری و مطالعۀ زبانهای شرقی كه از جوانی سخت بدانها عشق می‌ورزید، پیوند داد. پس از آنكه دانش خاورشناسی خود را، در سایۀ راهنماییهای تیكسن، در دانشگاههای بوتْسو و راسْتاك واقع در شمال آلمان، غنا بخشید، در 1779م به كپنهاگ بازگشت و آنجا توجه و حمایت گولدبرگ را به خود جلب كرد. این توجه بیشتر بدان سبب بود كه آدلر به بررسی انتقادی كتاب مقدس همت گماشته بود ــ موضوعی كه در آن زمان ذهن و اندیشۀ بسیاری از دانشمندان را به خود مشغول می‌داشت. آدلر به هنگام اقامت در آلمان، با انتشار یكی دو نوشته در 1773 و 1779م، احاطۀ خود را بر ادبیات ربانی و تلمودی و نیز مهارتش را در نقد و بررسی نسخه‌های خطی شرقی آشكار ساخته بود. او به پیشنهاد گولدبرگ برای تكمیل مطالعات، چندی در آلمان، اُتریش، ایتالیا، فرانسه و هلند به سر برد. ضمن اینكه گوشۀ خاطری به نقد و بررسی كتاب مقدس داشت، به تحقیق و تتبع در دست‌نوشته‌های یونانی و شرقی پرداخت. اقامت 15 ماهۀ او در رم از اهمیت ویژه‌ای برخوردار بود، زیرا وی در این شهر با تنی چند از دانشمندان سرشناس همچون كاردینال بورجا، آشنا شد و در گسترش پژوهشهایش از یاری آنان بهرۀ بسیار برد. در رم فرصت دیدار چند نفر عرب را نیز پیدا كرد كه به كمك آنان عربی عامیانه و لهجه‌های گوناگون آن را فرا گرفت. پس از بازگشت به كشورش به استادی زبان سریانی دانشگاه كپنهاگ برگزیده شد و از این تاریخ سخت به مقابلۀ ترجمه‌های سریانی قدیم كتاب مقدس با متنهای عربی و یونانی آن زمانِ این كتاب سرگرم گردید. وی در مقام یك روحانی نوگرای مطلع، برآن شد كه در آداب عبادی مسیحیت اصلاحاتی را آغاز كند و آن را با شرایط زمان هماهنگ سازد. برای این منظور در 1796م كتابی جدید در ادعیه و عبادات نوشت كه خشنودی گروهی و ناخشنودی گروهی دیگر را برانگیخت.
آثار: 1. «فهرست توصیفی نسخ خطی كوفی كتابخانۀ سلطنتی كپنهاك» 1780م، به لاتین. آدلر در این اثر تحقیقی، اطلاعات جالبی دربارۀ هنر نوشتاری در میان اعراب و تحول آن به دست داده است؛ 2. «غرفۀ مسكوكات كوفی بورجای وِلِتْریایی»، رم، 1983م، شامل تصاویر و شرحهایی بر سكه‌های كوفی موجود در مجموعۀ بسیار نفیس كاردینال استیفن بورجا (1731-1804م) در شهر ولتری واقع در جنوب رم؛ 3. «نگاهی كوتاه به سفری به رم برای نقد انجیل»، كپنهاگ، 1783م، شامل شرحی از كتابخانه‌هایی كه آدلر تا آن زمان بازدید كرده بود و توصیف تعداد بسیاری از دست‌نوشته‌های درخورِ توجه، به‌ویژه ترجمه‌های سریانی كتاب مقدس؛ 4. «ترجمه‌های سریانی عهد جدید»، 1789م، آدلر در این كتاب آگاهیهای بسیاری را كه دربارۀ ترجمه‌های متعدد سریانی عهد جدید گردآوری كرده بود، عرضه داشت؛ 5. «مجموعۀ جدید سكه‌های كوفی، یا عربی قدیم»، كپنهاگ، 1792م، این كتاب كه درواقع جلد دومی است از كتاب «غرفۀ مسكوكات كوفی بورجا» ضمن پرداختن به موضوعات گوناگون، ریشه‌های ضرب سكه‌های عربی را معرفی می‌كند؛ 6. ویرایش تاریخ ابی‌الفداء، كپنهاگ، 1789-1794م (در 5 جلد)، المختصر فی اخبارالبشر معروف به تاریخ ابی‌الفداء را نخستین‌بار ژان‌ گانیۀ فرانسوی، استاد زبانهای عبری و عربی دانشگاه آكسفورد، در 1723م منتشر كرد. سپس یاكوب رایسكه، لغت‌شناس بزرگ آلمانی، آن را به لاتین برگرداند و یادداشتهای فراوانی بر آن نوشت، لیكن به دلایلی نتوانست جز بخشی از ترجمه را به چاپ برساند (لایپزیک، 1754م). پس از مرگ رایسكه در 1774م، متن تاریخ ابی‌الفداء، ترجمۀ آن و همۀ یادداشتهای پراكندۀ مستشرق آلمانی در این باب، به آدلر تحویل شد. او پس از انجام پاره‌ای اصلاحات در متن و ترجمه و تنظیم یادداشتهای باقی‌مانده از رایسكه، المختصر را به چاپ رساند.

مآخذ

دایرة‌المعارف اسلام، ذیل ابوالفداء؛
عقیقی، نجیب، المستشرقون، 2 / 471، 692، 840، 841؛
مایر، 284 / 2؛
نیز:

Dansk Biografisk Leksikon, Copenhagen, 1933, I / 129-132;
University of Chicago, Catalogue of the Oriental Institute Library, 1970, p. 219.

مجدالدین كیوانی