ابو البیداء ریاحی

اَبوالْبَیْداءِ ریاحی، اسعد بن عصمه، شاعر سدۀ 2 ق / 8 م. وی در بادیه پرورش یافته بود (ابن جراح، 69؛ قس: EI2, S) و گویا به همین سبب به ابوالبیداء (= پدر صحرا) مشهور شده است. در بصره اقامت گزید و تعلیم کودکان را پیشه ساخت و تا آخر عمر در آنجا به سر برد (ابن‌جراح، همانجا؛ ابن ندیم، 49؛ یاقوت، 6 / 89).
ابوالبیداء در شعر و لغت مهارت بسیار داشت و از فصحای معروف عرب به‌شمار می‌رفت. برخی از بزرگان علم و ادب آن روزگار، از جمله ابن سلام جُمَحی و اصمعی (ﻫ م م) در زمرۀ شاگردان او بوده‌اند (ابن سلام، 87، 127؛ بستانی، 4 / 224). وی راوی اشعار ابونواس بود و ابونواس در رثای او ابیاتی سروده است (ص 572). ابومالک عمرو بن کرکره پسر خوانده و راوی اشعار ابوالبیداء بود. از دیگر راویان شعر او ابوعدنان عبدالرحمن بن عبدالاعلی را می‌توان نام برد (ابن‌ندیم، 49، 51؛ قس: پلا، 137). ابن ندیم (ص 188) مجموع اشعار وی را 30 برگ دانسته است، اما همۀ ابیاتی که در آثار جاحظ (1 / 70)، ابن جراح (ص 69-70)، ابوحیان توحیدی (3 / 336) و علی‌خان مدنی (4 / 370) از او باقی مانده، از حدود 7 بیت تجاوز نمی‌کند.

مآخذ

ابن جراح، محمد بن داوود، الورقة، به کوشش عبدالوهاب عزام و عبدالستار احمد فراج، قاهره، 1953 م؛
ابن سلام جمحی، محمد، طبقات الشعراء، لیدن، 1913 م؛
ابن ندیم، الفهرست؛
ابوحیان توحیدی، علی بن محمد، البصائر و الذخائر، به کوشش ابراهیم کیلانی، دمشق، 1385 ق / 1966 م؛
ابونواس، حسن بن هانی، دیوان، به کوشش احمد عبدالمجید الغزالی، بیروت، 1372 ق / 1953 م؛
بستانی، جاحظ، عمرو بن بحر، البیان و التبیین، به کوشش حسن سندوبی، قاهره، 1351 ق / 1932 م؛
علی‌خان مدنی، انوار الربیع، به کوشش شاکر هادی شکر، نجف، 1389 ق / 1969 م؛
یاقوت، ادبا؛
نیز:

EI2, S;
Pellat, Charles, Le Milieu basrien et la formation de Ğăhiz, Paris, 1953.

عنایت‌الله فاتحی‌نژاد