ب) وجوه اشتراك و اختلاف عرفان اسلامى با ديگر علوم اسلامى‌

علوم اسلامى از جهات گوناگونى با يك‌ديگر، تفاوت دارند. اين تفاوت، به لحاظ اختلافاتى است كه در موضوع؛ اغراض؛ روش‌ها وجود دارد. البته احياناً به لحاظ اختلاف در دو يا سه جهت از جهات يادشده نيز مى‌باشد. مثلًا فقه و كلام هم در موضوع و هم در غرض با يك‌ديگر متفاوتند؛ زيرا موضوع علم كلام، اصول عقايد و باورهاى دينى در مورد جهان و انسان است كه از آن به «ما يجب معرفته» تعبير مى‌شود، درحالى كه موضوع علم فقه، نحوه رفتار انسان در رابطه با خدا، جهان و انسان‌هاى ديگر است. همچنين غرض در علم كلام، ايمنى از خطر و ضرر و دست‌يابى به يقين و اطمينان قلبى است؛ در حالى كه غرض در علم فقه، عمل‌كردن مطابق با شرع خداست.

از سويى ديگر، علم كلام خود به دو نوع «عقلى و نقلى» تقسيم مى‌شود علم كلامِ عقلى در روش، با علم فقه مغايرت دارد؛ چرا كه دركلام عقلى، تنها به دلايل عقلى استناد مى‌شود، در صورتى كه در روش، كلام نقلى از اين جهت با فقه مشابه و برابر است؛ زيرا براى اثبات مستدلّ ادعا در هر دوعلم، به هر يك از دلايل عقلى ويا نقلى استناد مى‌شود.

مقايسه دو علم فلسفه الهى وكلام نيز همين نتيجه را دست مى‌دهد. فلسفه‌الهى اسلامى وكلام عقلى اسلامى، در موضوع و غرض با يك‌ديگر متفاوتند.

موضوع فلسفه‌الهى «وجود مطلق» است، ولى موضوع كلام عقلى «ما يجب معرفته» است. غرض در فلسفه‌الهى، معرفت برهانى عالم وجود است، در حالى كه هدف دركلام عقلى، ايمنى از خطر و ضرر و حصول اطمينان و يقين است.