و خط ننوشت امّا به غمزه‌اى مسأله‌آموز صد مدرّس شد و نرگس مستانه‌اى كه در زير اين آسمان، كسى چون او خوش ننشست؛ يعنى در كمال به پاى او نرسيد. اوست كه در باغ نظر- كه همان باغ تجلّى جمال الهى است- چمن‌آراى جهان، خوش‌تر از آن غنچه نبست و او كسى جز حبيب خدا، محمد مصطفى صَلَّى‌اللَّهُ عَلَيه‌وَآلِه نيست و به ويژه آنجا كه مى‌گويد: «هيچ محرم راز به يار يك‌جهت حق‌گزار ما نرسد» اشاره روشنى به آيه مذكور است و در آن، به حق گزارى؛ يعنى عبادت و نماز رسول خدا و يك‌جهت بودن؛ يعنى توحيد و نخستين مسلمان بودن آن حضرت صَلَّى‌اللَّهُ عَلَيهِ‌وَآلِه اشاره شده است.

پس از رسول اكرم، اهل بيت او عَلَيهِمُ‌السَّلَام و پس از آنان، انبيا و صديقين و سپس ديگر اولياى خدا و صالحين و ديگر مردم قرار دارند. البته موجودات غير انسانى نيز عاشق ذات حقند و مسخّر بودن آنها براى انسان، راه فناى آنها در رضاى حضرت حق است.

4. معشوق بالذات و معشوق بالعرض‌

در عالم هستى، دو معشوق وجود دارد؛ يكى بالذات و ديگرى بالعرض. معشوق بالذات، خداى متعال است كه زيباترين و كامل‌ترين است و موجودات ماسواى ذات حق، همگى جلوه‌هاى كمال و جلال و جمال او هستند. برترين و كامل‌ترين جلوه جمال و جلال الهى در كامل‌ترين انسان كه وجود ختمى مرتبت، حضرت محمد مصطفى صَلَّى‌اللَّه عَلَيهِ‌وَآلِه است پديدار گشته و سلسله جلوه‌هاى كمال و جلال الهى از او كه در عالى‌ترين اوج اين سلسله قرار دارد آغاز مى‌شود و پس از او اهل بيت او عَلَيهِمُ‌السَّلَام و پس از آنان، پيامبران و صدّيقان و صالحان و سپس، ديگر انسان‌هاى با ايمان و درست‌كار قرار دارند. به اين ترتيب، سلسله موجودات از كامل‌ترين‌ها به ناقص‌ترين‌ها ادامه مى‌يابد.