\* امّا «مباحث الفاظ» و «مباحث استلزامات» كه ما ترجيحاً نام «مباحث الدلالات» يا «مباحث الدلالة» را براى آن مى‌پسنديم، درباره قواعد دلالت دليل بحث مى‌كنند؛ زيرا دلالت بر حكم شرعى- كه مورد نظر اصولى هم، همين نوع دلالت است- داراى يكى از دو منشأ است: وضع و عقل؛ زيرا دلالت شى‌ء بر شى‌ء ديگر، ناشى از تلازم ميان صورت اين دو شى‌ء در ذهن سامع و متكلّم است، و تلازم ميان دو صورت ذهنى، يكى از دو منشأ دارد:

1- تلازم ذاتى ميان دو شى‌ء كه در نتيجه تلازم ذاتى ميان آن دو شى‌ء، رابطه تلازمى در ذهن، ميان دو صورت شى‌ء پيدا مى‌شود و در نتيجه، ذهن با تصوّر يكى، ديگرى را تصوّر مى‌كند؛

2- تلازم جعلى و قراردادى؛ يعنى: تلازمى كه ناشى از جعل و اعتبار و تصرّف ارادى انسان‌هاست.

در مباحث الفاظ و ملحقات آنها- كه دلالت فعل، تقرير، حال و امثال آن باشد- دلالت، ناشى از تلازم جعلى يا وضعى بين الصورتين است، لذا لازم است قواعد اين تلازم مورد بحث قرار گيرد.

در مباحث استلزامات عقلى، دلالتِ ناشى از تلازم ذاتى ميان دو صورت ذهنى، مورد بحث قرار مى‌گيرد و هر دو مجموعه از مباحث، درباره قواعد دلالت وضعى يا ذاتى دليل حكم فقهى بحث مى‌كنند؛ بدين معنا كه در مباحث «دلالت وضعى» (مباحث الفاظ و لواحق آن)، درباره قواعد دلالت وضعى دليل بر حكم فقهى بحث مى‌شود و در مباحث «دلالت عقلى» درباره قواعد دلالت عقلى دليل بر حكم فقهى بحث مى‌شود.

جمع‌بندى نهايى‌

تبيَّن من كلِّ ماذكرناه:

اوّلًا: اينكه موضوع علم اصول (دليل بر حكم فقهى) است.