با توجه به اينكه تلاش مدرسه ميرزاى نائينى، يافتن ضابطه واحدى براى همه مسائل اصولى است، ديدگاه مدرسه نائينى را در تعريف علم اصول، ديدگاه يك‌بُنى دانستن مسائل اصول مى‌شماريم. در مقابل اين ديدگاه، دو ديدگاه ديگر كه متعلّق به دو مدرسه رقيب ميرزاى نائينى است، وجود دارد:

7. تعريف محقّق عراقى (رحمة الله عليه)

محقّق عراقى (رحمة الله عليه) در تعريف علم اصول بنابر آنچه در تقريرات درس ايشان آمده است چنين مى‌فرمايد:

هى القَواعِدُ الَّتى يمكنُ أن تَقَعَ فى طَريقِ تَحصيلِ وَظيفةِ الُمكلَّف، فى مَقامِ العَمَل‌[1].

در اين تعريف، محقّق عراقى به سه مطلب اصلى در دوره ما قبل خود نظر دارد:

1) تعريف مشهور: «هُوَ العِلمُ بِالقَواعِدِ الممَهِّدَة لِاستِنباطِ الأحكامِ الشرعِية الكلّية»؛

2) تعريف مرحوم آخوند: «صِناعَة يعرَفُ بِها القَواعِدُ التى يمكنُ أن تَقَعَ فى طَريقِ استِنباطِ الأحكامِ الشرعية أو التى ينتهى إلَيها فى مَقامِ العَمَل»؛

3) مقياسى كه صاحب كفايه براى مسأله اصوليه و تميز آن از مسأله فقهيه، بيان كرده است كه مى‌فرمايد: «أنَّ كلَّ مَا كانَ أمرُ تَطبيقِهِ عَلَى مَوارِدِهِ مُنحَصِراً بِنَظَرِ المُجتَهِد كانَ مَسألَة أصولية، وَمَا لَيسَ كذلِك فَهى مَسألَة فِقهية»[2].

ايشان اين نقد را بر تعريف مشهور وارد مى‌بينند كه در آن، واژه «علم» به كار رفته؛ در حالى كه بايد نفس قواعد كه گاه متعلّق علم‌اند و گاه متعلّق جهل‌اند، مورد تعريف قرار گيرند و اساساً تعريف به خود قواعد تعلّق مى‌گيرد، نه به «علم به آنها»، همان‌گونه كه از موضوع علم، مقصود

[1] . بدايع الأفكار( ميرزا هاشم آملى)، ج 1، ص 24.

[2] . مقالات الأصول، ج 1، ص 53[ تحقيق مجمع الفكر الإسلامى‌].