مجاز (تخلّف مدلول تصديقى دوم):

و آنجا كه مدلول تصديقى دوم با مدلول تصديقى سوم مطابق است لكن با مدلول تصوّرى كلام مطابق نيست «مجاز» است. در مجاز، مدلول تصديقى سوم با مدلول تصوّرى اول تطابق ندارد لكن با مدلول تصوّرى دوم و مراد استعمالى از يك سو، و با مدلول تصديقى دوم از سوى ديگر مطابق است.

كذب (اختلال در فعل):

در موارد «كذب» مطلب به گونه‌اى ديگر است. در «كذب» اختلال در فعل است نه در دلالت؛ زيرا در «كذب» مداليل تصوّرى و تصديقى اول و دوم و سوم همگى با يكديگر تطابق دارند و هيچ‌گونه اختلالى در مقام دلالت وجود ندارد. و نكته فرق بين كذب از يك سو و تقيه و توريه از سوى ديگر همين است.

اختلالى كه در «كذب» وجود دارد اين است كه گوينده آنچه واقعيت ندارد را به عنوان امر واقع قلمداد نموده و غير حقيقت را به عنوان حقيقت به شنونده عرضه مى‌كند كه عملى نادرست و مجرمانه است؛ خواه آن واقع:

\* واقع خارجى باشد؛ نظير: (قالُوا اتَّخَذَ اللَّهُ وَلَداً\* ما لَهُمْ بِهِ مِنْ عِلْمٍ وَ لا لِآبائِهِمْ كَبُرَتْ كَلِمَةً تَخْرُجُ مِنْ أَفْواهِهِمْ إِنْ يَقُولُونَ إِلَّا كَذِباً)[1]؛

\* يا واقع نفسانى باشد؛ نظير: (إِذا جاءَكَ الْمُنافِقُونَ قالُوا نَشْهَدُ إِنَّكَ لَرَسُولُ اللَّهِ وَ اللَّهُ يَعْلَمُ إِنَّكَ لَرَسُولُهُ وَ اللَّهُ يَشْهَدُ إِنَّ الْمُنافِقِينَ لَكاذِبُونَ)[2].

[1] . سوره كهف: 4- 5.

[2] . سوره منافقون: 1.