مقدمه سوم: موضوع علم‌

مشهور در تعريف موضوع علم اين است كه: «موضوعُ كلّ علمٍ ما يبحَثُ فيه عَن عَوارِضِهِ الذاتية»[1]. براى اينكه موضوع علم به طور كلّى مشخّص شود و در پرتو آن بتوان موضوع علم اصول را نيز مشخّص نمود، لازم است معناى دو واژه را تبيين كنيم:

1. عوارض:

مقصود از «عوارض» كه جمع «عارض» است: «محمولات» است و مقصود از «عروض»: «حمل» است. و «حمل» بر سه نوع است:

1) «حمل‌» به‌معناى «اتّصاف‌»: كه مى‌توان- به تعبيرى- از آن، به «حمل فلسفى» تعبير كرد. اتّصاف امرى واقعى است، نه امرى علمى؛ در حالى كه مقصود از عروض در اينجا، عروض در مقام علم و معرفت است، نه عروض واقعى، صرف نظر از علم به آن يا عدم علم به آن. در حمل فلسفى چون اتّصاف واقعى مراد است، صدق و كذب و حقيقت و مجاز، متصوّر نيست و از آنجا كه بحث در اينجا درباره موضوع علم است و اتّصاف در واقع امرى واقعى است، نه علمى، بنابر اين، مراد از عروض، در تعريف موضوع علم، حمل به‌معناى اتّصاف، نيست؛

2) «حمل» به‌معناى «اسناد»: كه مى‌توان از آن، به «حمل ادبى» تعبير كرد، مقصود از اسناد، اسناد در مقام جمله‌بندى است، نظير: اسناد «علم» به «زيد»، در «زيدٌ عالمٌ» يا اسناد أسديت به‌

[1] . ر. ك: كفاية الأصول( با حاشيه مشكينى)، ج 1، ص 2.