مقاصد توليد كنندگان آثار علمى و هنرى و ادبى و حقوقى اگرچه متعلق به زمان‌هاى دور باشند دلالت دارند.

مبانى و ريشه‌هاى رفتار جوامع عقلائى در فهم مقاصد گفتارى و نوشتارى‌

اكنون لازم است به ريشه‌يابى اين رويه عقلايى در فهم مقاصد گفتارى و نوشتارى ديگران بپردازيم:

در روابط تفهيم و تفاهم گفتارى و نوشتارى همزمان، تفاوت گوينده و شنونده در فهم معناى مقصود از يك متن، معلول يكى از چند عامل مى‌تواند باشد:

1) تغيير زبان بدين معنا كه مدلول وضعى و تصورى لفظ تغيير كرده باشد، و گوينده با زبانى سخن گفته باشد كه بعدها تغيير يافته و شنونده، از اين تغيير بى‌خبر است. احتمال تغيير زبان خواه در تفهيم و تفاهم همزمان، خواه نا همزمان به‌معناى اين فرض است كه اهل زبان واحد با زبان خود آشنا نباشند كه در نظر عقلا فرضى نامقبول و ناپذيرفتنى است؛

2) استناد گوينده درتفهيم مقاصد خود به قرائن نامفهوم و ناپيدا براى شنونده، اين احتمال به دليل آنكه متضمن نقض غرض گوينده است احتمال مردودى است؛ زيرا نقض غرض از انسان حكيم سر نمى‌زند، و با عاقل بودن او سازگار نيست؛

3) استناد گوينده در تفهيم مقاصد خود به قرائن پيدا براى شنوندگان معاصر خود ناپيدا براى غير معاصرين.

فرض تفاوت شنوندگان يا خوانندگان در نوع قرائن مورد نياز براى فهم مطالب، و اكتفاى گوينده يا نويسنده به يك نوع از قرائن كه در دسترس تنها نوعى از مخاطبين است، با اصل عقلائى الغاى احتمال اعتماد گوينده بر قرينه ناپيدا در تفهيم مقصود در تنافى است؛ مگر آنكه دليل خاصى دلالت كند بر اينكه متكلم يا نويسنده غرض خاصى از اخفاى مقاصد خود بر جمعى از شنوندگان داشته است.

از آنچه گفتيم معلوم شد: