ثابت است؛ ولى حيات برزخى براى همه‌ى انسان‌ها نه از قرآن و نه از روايات معتبر ثابت نمى‌شود؛ بلكه آياتى در قرآن مجيد ديده مى‌شود كه از آنها نفى عذاب كفار در برزخ استفاده مى‌شود. «كَأَنَّهُمْ يَوْمَ يَرَوْنَها لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا عَشِيَّةً أَوْ ضُحاها» (النازعات: 46) «إِنْ لَبِثْتُمْ إِلَّا عَشْراً» (طه: 103) و «لَمْ يَلْبَثُوا إِلَّا ساعَةً مِنَ النَّهارِ» (يونس: 45).

و تفصيل اين بحث در فوايد دمشقيه‌[1] (تفسير موضوعى) نگارنده مذكور است. و بالاخره آن چه كه نزد عوام الناس مسلم است قابل شك است.

3- مشهور در ميان علماى اماميه اين است كه انبياء وائمه (ع) از ابتداى عمر (قبل از بلوغ و قبل از نيل به منصب نبوت و امامت) تا آخر عمرشان، از گناهان كبيره و صغيره سهواً و عمداً معصوم هستند. و حتى اسهاء الله را نيز قبول ندارند كه خداوند روى مصلحتى سهو را بر آنها در موردى مستولى بگرداند ولى شيخ صدوق و استاد او ابن الوليد (ره) قائل با سهاء الله هستند، شيخ مفيد راجع به انبياى گرامى (به استثناى خاتم آنها (ص)) قبل از دوران نبوت در خصوص صغاير كلامى دارد.

خلاصه كلام: اين كه اصل عصمت انبياء فى الجمله مورد تسالم مسلمانان است چنانچه اصل عصمت ائمه دوازده گانه و حتى عصمت فاطمه زهرا (ع) فى الجمله از قطعيات مذهب شيعه است، بحث در كميت و كيفيت عصمت است كه مشهور به عموميت آن از جميع جهات قايلند؛ ولى بعضى‌ها در بعضى از فروع آن ترديد دارند.

بهر حال داستان اين موضوع طولانى است، ادله‌اى را كه در علم كلام و غيره براى اين موضوع اقامه كرده‌اند بنظر بعضى وافى و كافى نيست كه تا حدى در صراط الحق به آن اشاره شده است و اين مساله را به علم خدا موكول نمود.

4- مشهور اين است كه تقليد در اصول دين جايز نيست. ولى اگر

مقلد از قول ديگران جزم پيدا كند براى مؤمن بودن او كافى است؛ زيرا آنچه كه در باب ايمان معتبر است، اعتقاد جزمى به عقايد حقه است، خواه اين جزم از روى استدلال باشد و يا از روى اعتماد بگفته‌ى بزرگان.

و اگر جزم مذكور به باطل تعلق گيرد، باز هم مكلف مسؤل نيست؛ مگر اين كه در

[1] - فوائد دمشقيه، آخر فصل سوم ص 66- 57.