اثر نكند آن وقت بايد آنها را شكنجه داد، ليكن باز نه فى الفور؛ بلكه بايد نخست آنها را به شكنجه و حتى به شكنجه نخست تهديد كرد و اسباب شكنجه را هم به آنها نشان داد و خوب اتمام حجت كرد، در اين صورت اگر باز هم مقاومت كردند آن وقت سوال و جواب و شكنجه جايز مى‌شود معذلك بايد ابتداء خفيف باشد و رفته رفته شدت پيدا كند. هر كسى را كه مى‌خواستند مجازات نمايند با زنجيرى بالاى آتش بدار مى‌كشيدند.

چنانچه توبه مى‌كرد به او ارفاق مى‌كردند؛ يعنى قبل از سوختن خفه‌اش مى‌كردند و جسد بيجانش را با آتش مى‌افكندند؛ ولى اگر توبه نمى‌كرد زبانش را از بيخ مى‌كندند و زنده در آتش مى سوزانيدند. بسيارى از دانشمندان و روشن‌فكران در اين چند قرن، يعنى از قرن 13 تا 19 گرفتار دژخيمان محاكم تفتيش شده يا در ميان شعله‌هاى آتش سوختند و يا زير شكنجه‌هاى غير انسانى مأمورين انگيز يسيون از هستى خود ساقط شدند.

آمار هايى كه از فجايع ننگين محاكم تفتيش در قرون وسطى حكايت مى‌كند، واقعاً وحشتناك است، مثلًا در عهد سلطنت" سن لوئى" دادگاه تفتيش عقايد (شامپانى) در يك روز يك صد و هشتاد نفر را در آتش سوزانيد و داد گاه پاريس در عهد" فرانسواى اول" 40 مرتد را به آتش انداخت.

كار اين دادگاه‌ها در اسپانيا از همه جا هول انگيز تر بود، چنان كه دادگاه شهر (سويل) در زمان" فليپ دوم" ششصد نفر را دريك جلسه محكوم به مرگ كرده و در آتش سوزانيد.

31- آمار وحشتناك‌

" ويل دورانت" ضمن نقل فجايع ننگين محاكم تفتيش و ارباب كليسا در اسپانيا از" لورنت" دبير كل اداره تفتيش عقائد، نقل مى‌كند كه: تعداد قربانيان از سال 1480 تا 1488؛ يعنى در مدت 8 سال، بالغ بر 8800 تن سوخته و 96414 تن محكوم‌