مسلم است و ما در كتاب اخلاق اسلامى در باره غرايز و احساسات مطالبى را بيان داشته‌ايم كه مطالعه آنها خالى از فايده نيست.

14- وسعت خلقت‌

در يك روايت آمده است كه يك ميليون آدم و عالم قبل از آدم پدر بشر امروزى وجود داشته‌اند و ماهم آخر و پايان آفرينش نيستيم، پس از ما، دو باره آدمها و عالم‌هاى ديگرى مى‌آيند و رشته خلقت ادامه دارد.

اين روايت را صدوق (ره) در توحيد خود از امام پنجم (ع) نقل كرده است، سند آن هر چند- بخاطر يك راوى مجهول الحال- خالى از خلل نيست، ولى مضمون آن موافق اعتبار عقلى و علمى مى‌باشد.

خداوند ازلى و ابدى است، اول و آخرى براى او متصور نيست، او دائم الفضل است. نمى‌شود كه خلقت موجودات زنده جان عاقل و متكامل را به چند هزار سال محدود نمود، و نه خلقت كل جهان هستى را به چند ميليارد سال، بالاخره صدها ميليارد سال بازهم در مقابل سرمديت (مجموع ازليت و ابديت) يك مدت بسيار كوچك و ناچيز است و عقل بعيد مى‌داند كه در خارج اين مدت افاضه و آفريدنى نبوده است!

حتى جيالوژى قدامت انسان را در كره زمين به چندين ميليون سال مى‌رساند كه به هيچ وجه با هفت يا هشت هزار سالى كه ما براى عمر آدم قائليم قابل جمع نيست و بايد بگوئيم كه از عمر پدر بشر كنونى هفت يا هشت هزار سال و يا بيشتر مى گذرد و قبل از اين ابوالبشر آدمها و يا عقلاى ديگرى بوده كه قدامت آفرينش همه آنان به چندين ميليون سال‌

مى‌رسد.

بهر حال ما با اين كه بر اساس دلايل عقلى و نقلى جهان امكانى را حادث و غير قديم مى‌دانيم وآن را هم مسبوق بعدم و هم مسبوق بغير مى‌دانيم ولى هيچگاه آفرينش را در حلقه كوچك چند هزار و چند ميليارد سال حصر نمى‌كنيم.

و در آينده- پس از قيام قيامت ما- نيز خلقت انسان يا موجودات عاقل ديگرى‌